Ankara’da Ahşap Oymacılığı, Ankara’daki geleneksel mesleklerden biri olan Ahşap Oymacılığı Mesleği, Ahşap Oymacılığı Nedir, Nasıl Yapılır, Malzemeleri, Mesleğin Sorunları
- Derleyen: Gözde Tanır
- Derleme yeri ve tarihi: Ankara, 2004
- Kaynak kişi: Mehmet Çavdar, 55 yaşında, lise mezunu, evli ve 3 çocuk babası, ahşap oymacısı.
- Mesleği ne zaman ve kimden öğrendiği: Lise yıllarında babasının dükkanında babasından öğrenmiştir.
- Derleyen: Bilgen Sarıkaya
- Derleme yeri ve tarihi: Siteler/Ankara, 2004
- Kaynak kişi 1: Ali Güzel, oymacı.
- Kaynak kişi 2: Kemal Şehribanoğlu, oymacı.
- Kaynak kişi 3: Aydoğan Yavan, oymacı.
Oymacılık; kerestenin bir takım aletlerin yardımıyla şekillendirilmesiyle icra edilen geleneksel bir meslektir. Oymacılık sanatının en fazla kullanıldığı alan süsleme alanıdır. Oymacılıkta en önemli şey el becerisi, dikkat ve sabırdır.
Ahşap oymacılığının pek çok alt dalı vardır. Bunlar oymacılık-kakmacılık, kıl testere ile oymacılık gibi çeşitli dallardır. Hepsini ahşap oymacılığı adı altında toplayabiliriz.
Ahşap Oymacılığında Kullanılan Malzemeler ve Yapım Aşamaları
Ahşap oymacılığında kullanılan malzeme, kayın, gürgen, kavak, çam gibi ağaçlardan elde edilir. Bu ağaçların kullanılma nedeni ise oymacılığa elverişli yumuşaklıkta ve dayanıklılıkta olmasıdır. Akdeniz ve Karadeniz bölgesinde yetişen bu ağaçlar kesilip kereste haline getirilir. Daha sonra doğal olarak veya fırında kurutularak ağacın nem oranı azaltılır. Bu şekilde imalat sonrası ortaya çıkacak çatlak, ağacın dönmesi vb. fiziksel değişimlerin oluşması engellenir. Sonra bu keresteler özel makinelerden kalınlığı 0,5-1 mm olmak kaydıyla dilim dilim doğranır.
El emeğine dayalı bu meslekte kullanılan aletler iskarpela, düz kalem, tahta tokmak, testere, kıl testere vb.dir.
Ahşap oymacılığının bir türü olan kıl testere ile oymacık şu şekilde yapılır: Hazır kontra plaklar yapılacak eşyanın boyutuna göre seçilir. Örneğin; 20×30 cm ölçülerinde bir tepsi yapacağımızı düşünürsek bu boyuttaki kontraplak alınır, her iki yüzünü kaplayacak şekilde kaplama cinsine göre tutkal sürülerek pres edilir. Bu tablaya uygun desen seçilir. Seçilmiş olan desen, karbon kağıdı yardımıyla tabla üzerine çizilir. Tablaya çıkan desenin bazı yerleri matkap aracılığı ile delinir.
Bu işlemden sonra kıl testerenin ucu bu delikten geçirilir, tel mandalına sıkıştırılır. Oyulacak desen kıl testere ile oyulur. Tepsinin tamamı bu işleme tabi tutulur. Tepsinin her iki yüzü sıfır zımpara kağıdı kullanılarak zımparalanır. Masif ağaç diye tabir ettiğimiz kayın, ceviz, diş budak gibi ağaçlardan elde edilen çıtalar tepsiye çerçeve oluşturacak şekilde hazırlanır. Çıta arasına testere yardımıyla kanal açılır. Çıtaların köşe birleşimleri 45 derece kesilir. Hazırlanan tabla kenarlarına beyaz tutkal sürülerek çıta kanalına yerleştirilir. Küçük işkence vasıtasıyla çıtalar sıkılır. 2 saat bekletilir. Kuruduktan sonra işkenceler sökülür, taşan tutkallar temizlenir. Tekrar çerçevenin zımpara işlemi yapılır. 2 adet hazırlanan ahşap kulplar beyaz tutkal sürülerek tepsinin iki yanına işkence ile sıkılarak tutturulur. Kuruduktan sonra işkenceler sökülür, zımpara ile temizlenir. Tepsinin ağaç cinsi açık renkli ise koyu tonlarda hazır pinoteks boya ile boyanarak koyulaştırılır. 1-2 saat kuruması beklenir sonra üzerine 2 kat hazır cam cilası sürülür. Cila, boyanın uzun süre rengini korumasını ve tepsinin dış etkilerden korunmasını sağlar. Tepsi kuruduktan sonra kullanıma hazır hale gelir.
Kıl testere oymacılığı; hediyelik süs eşya, tepsi, avize, abajur, sehpa derecelik, masa üstü isimliği, ayna kenarı süslemeleri, çeyiz sandığı, peçetelik, makyaj ve baharat kutusu vb. yapımında kullanılır.
Ahşap oymacılığının başka biçimi de oymacılık-kakmacılıktır. Bu iş el ile ve sınırlı kişi tarafından yapılmaktadır. Çünkü dekupaj makineleri ile seri üretime geçilmiştir. Elde üretimde tahta tokmak, iskarpela, düz kalem, kıl testere, testere gibi aletler kullanılır. Düz kalem; ucu metalden yapılmış, farklı genişliklerde olan kalem şeklinde bir alettir. Ucu biley taşında bileylenir. Bu alet tahta tokmakla beraber oyma işlerinde kullanılır. Tahta tokmakla düz kalem üzerine vurmak suretiyle istenilen desen ahşap üzerine oyulur. Bir de düz kaleme benzer yarım daire şeklinde metal, oyuk bir kalem vardır. Bu da oyma kalem diye adlandırılır. iskarpela denilen alet ise bu aletlere benzerdir ve düz yerleri oymak ya da düzeltme yapmak için kullanılır. Dekupaj makinesi ise sonradan bu aletler arasına girmeyi başarmıştır. Teknolojinin gelişmesiyle mekanik testerenin yerini bu makine almıştır. Ahşabı kesmek, boyutlarını düzeltmek için elektrikle çalışan el testeresi kullanılır.
Oymacılık-kakmacılık da masif ağacı diye tabir edilen kereste üzerine yapılır. Oyulacak nesne (masa ayağı, dolap kapağı, sandık üstü gibi) için desen seçilir. Desen karbon kağıdı yardımıyla ahşaba aktarılır. Ahşap üzerindeki desen ve kabartmalar düz kalem ve iskarpela kullanılarak oyulur. Desen tamamlanır. Üzerine zımparalama işlemi yapılarak boyanır. Kuruduktan sonra ise cilalanır. Oymacılık-kakmacılık iki türlü yapılabilir: Ya nesne üzerinde çalışılarak (dolap üzerine, masa ayağına) doğrudan oyularak uygulanır ya da kereste (masif) üzerine desen oyulur ve bu ahşap kalıp istenilen nesne üzerine yapıştırılır. Oymacılık-kakmacılık işlemi ile dolap kapağı, masa ayağı süslemeleri, sandık üzeri süslemeleri, koltuk kenarları, sehpalar, kutular hazırlanır. (F: 20)
Meslekle İlgili Sorunlar
Oymacı ustalarının karşılaştıkları en büyük sorun, mesleklerine ilginin azalmasıdır. Bunun nedeni ise oymacılık mesleğini öğrenmeye yönelik talebin azlığıdır. Ustaların belirttiklerine göre 18 yaşının altında çırak veya kalfa bulunamamaktadır.
Diğer sorunları ise icra ettikleri bu mesleğin onlara maddi anlamda pek de fazla getirisi olmamasıdır. Ayrıca kaynak kişiler sürekli sabit bir noktada ayakta durarak çalıştıkları için işlerinin çok yorucu olduğunu belirtmektedirler.
Sabır işi olarak tabir edilen bu geleneksel meslek, teknolojinin gelişmesine bağlı olarak el emeğinin yerini makinelerin almasıyla satışları azaltmış, günümüzde sadece hobi olarak yaşamını sürdürmeye çalışmaktadır.
Ürünlerin Pazarlanması ve Kazanç Durumu
Oymacı ustaları işledikleri bu ürünleri pazarlamadıklarını, imalatçılarla ve perakendecilerle çalıştıklarını ifade etmektedirler. Kazanç durumu ise yapılan her ürün için farklılık teşkil etmektedir. Yani işçiliğine ve çalışma sürelerine göre değişebilmektedir.
Ankara ilinde oymacılık mesleği neredeyse ömrünü tamamlamak üzeredir. Bunun nedeni maddi açıdan çalışanların tatmin olamamaları ve teknolojik gelişmelerdir.
Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Meslekler Kitabı, ( M. Öcal Oğuz, Emine Aydoğan, Nilgül Aytuzlar, Tuba Saltık Özkan