Balıkesir Sındırgı’da Yağcıbedir Halıları ile ilgili olarak Halı ustası Hacer Can’dan derlenen bilgiler. Yağcıbedir Halıların Özellikleri
Balıkesir Sındırgıda Halıcılık(Yağcıbedir)
- Derleyen: Sibel Eroğlu
- Derleme yeri ve tarihi: Sındırgı/Balıkesir, 2004
- Kaynak kişi: Hacer Can, 1955 Sındırgı doğumlu.
- Mesleği kimden öğrendiği: Annesinden öğrenmiştir.
Hacer Can’dan alınan bilgilere göre
Yağcıbedir Halısı’nın özellikleri şunlardır:
Halıların iplikleri ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde kırkılan koyun yünlerinin eğrilmesiyle elde edilir. ipler büyük kazanlarda kök boya, fenni boya ve küllü suyun kaynatılmasıyla boyanır. Önceden boyama işinde sadece kök boya kullanılırken bugün fenni boya da kullanılmaktadır. Yağcıbedir halısının dört temel rengi vardır. Bunlar lacivert, kırmızı, koyu kırmızı ve beyazdır. Beyaz rengin elde edilmesi için boyama işlemine gerek yoktur.
Kullanılan Aletler ve Yapım Aşamaları
Halı dokunurken kullanılan aletler; ilmek atılan ipin kesilmesi için bıçak, ilmeklerin boylarının eşit olması için makas ve ilmekleri sıkıştırmak için kirkittir.
Halıya başlamadan önce yaklaşık 2-3 cm boyundaki kilim dokunur. Eğer halı karagöz tipi ise kenar sularında yedi sıra farklı motif dokunur. Bunun sırası genellikle lokum, zincir, lokum, kedi bastı, zincir ve lokumdur. Bundan sonra halının içine girilir. Kocabaş motifi dokunur. Mihraba başlanır. Basamaklar halinde genişleyen mihrabın dış tarafına gül Ayşe, yıldız, çiçek gibi motifler yerleştirilebilir. Mihrabın hemen altına da bir yıldız ve bu yıldızın ucuna cıvalı halılara özel bir desen yerleştirilir. Böylece mihrap kenara dayanır. Halının göbeğine büyük bir yıldız veya kuş motifi dokunur. Yine mihrap cıvalı ve yıldız motifiyle kapatılır. Kocabaş ve kenar sularıyla halı bitirilir. Halının ipleri kesilir. Son olarak saçakları örülür.
Yağcıbedir halısında, Karagöz halı tipinin dışında Elli halı ve Heybe sulu tipleri de vardır. Heybe sulu halıda kenar suları Heybe suyu denilen kozalak şeklindeki motiften oluşur. Bu iki tip halının da iç bölgesi aynı özelliklere sahip olabilir. Elli halı tipinde ise kenar suları Karagöz veya Heybe sulu halılardaki gibi olabilir. Onlardan farkı halının göbek motifleridir. Elli halıların göbeğinde yıldızlar ve kartal motifleri bulunur.
Yağcıbedir halısının en belirgin özelliği sadece dört renkten oluşması ve motiflerin kalıplaşmış olmasıdır. Bilinen motiflerin dışında Yağcıbedir halısına farklı bir motif eklenemez. Halının zemin rengi genellikle laciverttir. Desenlerin rengi de kırmızı veya koyu kırmızıdır. Beyaz renk bu halıda çok az kullanılır. Çoğu kez sadece kenar sularında, mihrapta veya halının içinde noktalar halinde bulunur. Bazı halıların zeminleri beyaz olsa da bu duruma oldukça az rastlanır.
Figürler ve Anlamları Güneş Figürü: Halının tam ortasında bulunur. Bu figür evin erkeğini temsil eder.
Hayat Ağacı: Dallar, yapraklar, çiçekler ve meyvelerden oluşur. Güneş figürünün ve mihrabın dışındaki boşluklara yerleştirilir. Bu figür, halıyı dokuyanın sevdiklerine uzun ömür temennisidir. Tamamen bu figürle bezenen çok eski halılar bulunmakla birlikte bugün hayat ağacı küçük motifler halinde dokunur.
Mührü Süleyman: Dilimler halinde çizilmiş sekiz köşeli bir yıldızdır. Kenar sularında, yan boşluklarda veya halı içi süslemelerde kullanılır. Bu figür, halıyı dokuyanın ruh sıkıntısını anlatır. Mührü Süleyman, bu sıkıntıyı giderecek bir uğurdur.
Salyangoz: Genellikle genç kızların ailelerine mesaj vermek amacıyla dokuduğu bir figürdür. Bu mesaj genellikle evlilik isteğidir. Kedi Bastı: Kenar sularında kullanılır.
Lokum: Kenar sularında kullanılan, çok sık rastlanan bir motiftir.
Zincir: Hayatın inişli çıkışlı bir zincir olduğunu anlatır.
Gül Ayşe: Baklava dilimi şeklinde bir kar tanesi görünümündedir.
Koca Kuş: Kanatlarını açmış bir kartal motifidir. Halıyı dokuyanın, evinin erkeğine bağlılığının ifadesidir.
Sındırgı yöresinde Yağcıbedir halısının dışında Yunt Dağı ve Somak adı verilen halılar da dokunmaktadır. Yunt
Dağı halısının çarpma denilen kilim ve ilmek denilen halı tipi vardır. Somak ise kuş motiflerinden oluşan bir kilimdir.
Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Meslekler Kitabı, ( M. Öcal Oğuz, Emine Aydoğan, Nilgül Aytuzlar, Tuba Saltık Özkan