Baş sağlığı dilemenin en iyi yolu ölenin yakınlarıyla yüz yüze görüşmektir. Uzakta oturup da seyahat imkanı bulamayanlar; telefon, telgraf, mektup ve gazete ilanı vasıtasıyla başsağlığı dileklerini iletirler. Baş sağlığı ziyaretine gelenler uzun süre oturmazlar. Şu sözlerden birini veya birkaçını söylerler.
Baş Sağlığı Dilemek İçin Kullanılan Sözler, Mesaj Örnekleri
Başınız sağolsun.
Allah başka acı, keder göstermesin.
Allah ecir, sabır versin.
Mekanı (durağı) cennet olsun.
Nur içinde yatsın.
Allah taksiratını affetsin.
Hüküm Allah’tan, başınız sağ olsun
Ölenin ardından daima iyi sözler söylenir. Kusurları, büyük kötülükleri olsa bile. “Ölünün ardından konuşulmaz” denir ve kimsenin kötü söz söylemesine izin verilmez.
Akraba ve komşular, baş sağlığı ziyaretiyle ölünün yakınlarının acılarını paylaştıkları gibi ölü evine yemek götürürler, bulaşıkları yıkarlar, diğer ev işlerine yardım ederler. Büyük şehirlerimizde ölü evine her zaman yemek götürmek mümkün olmayabilir. Çünkü, taşıma güçtür. Yiyecek yolda bozulabilir, dökülebilir. Bunun yerine yemek malzemesinin satın alınarak ölü evinin mutfağında yemek pişirilmesi mümkündür.
Başsağlığı dileme, sözün etkileyici ve sağaltıcı gücünden yararlanarak hem acıyı, hem de yası azaltmaya yönelik bir adettir. Ölenin yakınları, tanıdıkları, dostları ölümle ilgili öteki adetleri yerine getiremeseler bile, kederli ailenin acısını paylaşmak ve ruhsal sarsıntısını dengelemek için başsağlığı dilemekte, avutucu sözler söylemekte kusur etmezler. Başsağlığı dilemenin geçerli biçimi “ölü evi” ne giderek söylenendir. Uzakta olanlar da telgraf, telefon, mektup ve gazete ilanlarıyla bu önemli görevi yerine getirirler.
En yalın biçimiyle “başınız sağ olsun ya da başın sağ olsun” kalıbında anlatımını bulan başsağlığı dileme, ölüm gününden başlayarak bir yıla kadar uzayabilir. Bizim saptayabildiğimiz kalıplaşmış başsağlığı dilekleriyle, acılı aileyi avutmak, yaşamın gerçek alanına çekmek ve ölenin ardından “yanıp yakılma” nın boşluğunu ve zararını belirtmek amacıyla söylenen sözlerin başlıcaları şunlardır:
Ülkemizin çeşitli yerlerinden derlenen başsağlığı taziye ve ölüm ile ilgili sözler.
- Başınız sağ olsun (hemen her yerde).
- Allah başka acı vermesin (hemen her yerde).
- Allah sizlere uzun ömür versin (hemen her yerde).
- Allah ecir-sabır versin (çoğu yerde).
- Allah evlatlarınıza uzun ömür versin (Ayaş).
- Allah geride bıraktıklarına acısın (Durağan).
- Mekânı cennet olsun (Ankara, Çorum, Sivas).
- Allah bu acıyı unutturacak acı vermesin (Ankara, Durağan).
- Allah iman, Kur’an nasip etsin (Çubuk).
- Allah o yattıkça sizleri yaşatsın (Çubuk).
- Toprağı bol olsun (Sivas, Merzifon).
- Allah taksiratını affetsin (Sivas).
- Allah Eyyub Sultan sabrı versin (Kayseri).
- Allah bir daha ciğerinizi yakmasın (Kayseri).
- Şu dünyada kimseyi incitmemişti, Allah da ahrette onu incitmesin (Divriği)
- Allah toprağının yaşını evlatlarına versin (Çorum).
- Allah elinizden aldı, bari acısını da kalbinizden alsın (Çorum).
- Görüp göreceğiniz bu olsun (Zara).
- Canınız sağ olsun (Sün K.2 / Elaz.)
- Hüküm Allahtan, başınız sağ olsun (Karaatlı K. / Bur.)
- Hüküm Allahtan (Kızılcahamam).
- Allah beterinden saklasın (Çubuk).
- Emir büyük yerden (Kızılcahamam).
- Allah Fadime Ana sabrı versin (Afyon).
- Bunların dışında söylenen avutucu sözler:
- Ne yaparsınız, ölenle ölünmez (Ayaş).
- Neylersiniz, hepimizin gideceği yer orası (Kızılcahamam).
- Bugün sana, yarın bana (Kızılcahamam).
- Bu dünyada kim kalmış ki… (Kızılcahamam).
- Ölüm-kalım bizim için (Durağan).
- Dünyanın hali… giden gelmez (Sivas).
- Hepimiz o yolun yolcusuyuz (Çankırı).
- Ölüm ölüm, hezen ölüm Evden eve gezen ölüm Her düzeni bozan ölüm (Uşak) .
- Gonan göçer (Urfa).
- Ecel gelmiş cihana, baş ağrısı bahane (Zara, Ankara).
- Tanrının emrine karşı gelinmez (Zara) .
- Allah genç ölüsü göstermesin (Niğde).
- Az yaşa, çok yaşa, akıbet mevt (Kayseri).
- Kurtuldu, iyi günlerde öldü (Kayseri).
- İyiler tez ölür zaten (Kayseri).
- Ölenle ölünmez (Ankara).
- Allahtan gelene ne denir? (Doğankent B. / Gir.)
- Mukadderat… ne yaparsın ? (Doğankent B. / Gir.)
- Gamın ile gussen ile beraberim (Doğankent B. / Gir.)
- Çok yaşa, az yaşa, akıbet gelir başa (İstanbul).
- Hepimizin gideceği yer, o yol (Datça).
- Hepimizin başına gelecek şey (Datça).
- Ölüsüne çok yanan kimselere söylenen sözler:
- Ölüyü gömerler, deliye gülerler; aklını başına al da, deli olma (Sünli K. / Ank.).
- Ölenin ardından ölmüş mü var ki, kendini o kadar telef ediyorsun? (Çankırı)
- Aklını başına al, akıllıca yan (Kızılcahamam).
- Akıllı yan, çok acıyıp da kendini harap etme (Çankırı).
- Ölü dirinin düşmanı, akıllıca yan (Kızılcahamam).
- Çoluk çocuğunun önü sıra az yan, saklıca yan (Kızılcahamam).
- Ne yapalım , elden ne gelir, yazık kendini bu kadar harap etme (İstanbul)
Sedat Veyis Örnek, Anadolu Folklorunda Ölüm