Beytülmal. bir İslam devletinin elinde toplanan malların bütününü kapsayan hazinedir, İslamiyet’in ilk yıllarında soyut bir anlamda kullanılmış, Halife Ömer döneminde somut bir hale dönüşmüştür. Beytülmal hukuki açıdan iki bölüme ayrılır: Sadaka beytülmalı. Devlet burada bir emanetçi konumundadır ve söz-konusu malların tüketimi, şeriat kurallarına göre yapılır, ancak belirli sınıflara dağıtılabilirdi. Bunlar yoksullar, Allah uğruna savaşanlar, İslamın çıkarları için hoş tutulması gereken kişidir. Haraç beytülmalı. Bu mal grubunda mülkiyet hakkı devlete aittir Devlet bu malları genel gereksinimleri göz önünde tutarak harcar ve bu harcamalardan kaynaklanan bir mali sorumluluğu yoktur.
Dört halife döneminin sonlarına doğru, beytülmal ile ilgili divanlar kuruldu: vilayetlere de bu görevleri yürüten memurlar atandı.
Emeviler ve Abbasiler döneminde de uygulanan beytülmal sistemi, bazı değişikliklere uğramakla birlikte, 1908 yılı temmuz ayına dek Osmanlılar’da da sürdü. Bu tarihten sonra bu görev mal memurlarına verildi.
Beytülmal; Devlet Hazinesi
Hz. Muhammed zamanında kurulan beytülmal halife Ömer zamanında gelirlerin artması üzerine önem kazandı ve devletin en önemli bir kurumu oldu.
Beytülmalin gelirleri başlıca üç kısımdı: 1. Sadaka yahut zekat: mali durumu iyi olan Müslümanlardan alınırdı. Toplanan para ve malı devlet istediği yere harcamayıp belirli sınıflara verirdi. Bunlar fakirler. miskinler, zekatı toplayan ve dağıtan memurlar. borçlular, azat etmek üzere köle satın alanlar, yolda kalmış garipler, Allah uğrunda savaşanlar, İslam’ın çıkarları için hoş tutulması gereken belirli kimselerdi.
2. Ganimetler: Müslümanların savaşlarda ele geçirdikleri esir ve mallardan ibarettir ve dört kısımdır:
- Harp esirleri; bunların, kurtulmaları için ödedikleri fidyeler ganimet sayılırdı.
- Adi esirler; savaşta ele geçirilen kadın ve çocuklar.
- Zorla veya rızasıyla ele geçirilen toprak parçaları.
- Eşya, hayvan ve taşınabilir diğer mallar. Bu kısımda toplanan malların mülkiyeti, devlete aittir ve halk yararına uygun yerlere harcanırdı.
- Zekat ve ganimet dışında kalan ve ve beytülmale ait olan mallar.
Beytülmalda toplanan malların zamanında gelirler çoğalınca bir kısmı saklandı. Halife gelir ve giderleri defterlere kaydettirmekle o zamana kadar soyut bir kavram olan beytülmali somut hale getirdi. Dört halife devrinin sonlarına doğru bu islere bakan divanlar kuruldu. Vilayetlerde de bu görevleri yürüten memurlar bulunuyordu. Emeviler ve Abbasiler devrinde de devam eden beytülmal kuruluşu diğer Müslüman devletlerde de kuruldu. Osmanlılarda şartlara göre bazı değişikliklere uğradı ise de sürdü ve 1908 yılı temmuz ayında kaldırılarak bu görev mal memurlarına verildi.