Cengizname, Cengiz Han’ın atalarını, yaşamını, fetihlerini konu edinen türk destanı.
Cengiz Han’ın Orta Asya Türkleri arasında yaygın ünü, onun adı çevresinde bu destanın oluşmasına yol açtı. Destanda moğol tarihinden, Cengiz’in yaşamından gelen tarihsel öğelerle Türkler’in kendi destanlarından alınan motifler birleştirildi.
Cengiz’in atası olarak Oğuz’u gösteren, kahramanınlıktan ve bozkurttan doğması, kutsal 40 sayısı gibi Türkler’e ait motifler taşıyan Cengizname XV. yy. sonunda yazıya geçirildi; XVII. yy.’da Ebülgazi Bahadır Han’ın Şecere-i türk adlı destansal tarihinin kaynaklarından biri oldu. Birbirinden farklı yazmaları bulunan yapıt ilk kez Kazan’da basıldı
(1822). Radloff Kazak-Kırgızlar’dan derlediği bir metni yayımladı (1882). Kazakça bir yazmaya dayanılarak rusçaya çevirisi yapıldı (1908). Özbek yazarı imami’nin Han-name adlı destanı (1663) Cengizname’ nin bir çeşitlemesidir.
Cengizname Özeti
Cengiz Han’ın atalarının hayatlarını anlatır. Buna göre, Cengiz’in atalarından Doyun-Bayan’ın anası Ulamelik Körklü, oğluna Güneş ışığından gebe olmuştu. Ulamelik, Altın Han’ın kızıdır. Hakan kızını ay ve güneşe göstermek istemedi. Kırk kulaç taş saraya kapattı. Bir gün kız pencereyi açıp güneşe baktı ve ışıktan gebe kaldı. Gene Cengiznameye göre, Cengiz’in anası Alangua ışık olan bozkurttan gebe kalır. Cengiz’i doğurur. Cengiznamenin en eski yazması XVI. yy.a aittir. İlk defa Kazan üniversitesi Doğu Bilimleri fakültesinde Halfin tarafından 1819’da yayımlandı. Kazak dilindeki bir yazına ise Orenburg Arkeoloji kurumu tarafından Rusçaya çevrilerek yayımlandı. Cengiz Name, eski destan motiflerinden meydana gelmiştir. Halk söylentilerini ve folkloru anlatan değerli bir kaynaktır.