El İşi Nedir? Türk El İşi Sanatının Tarihi

Elişi a 1. iğne, şiş, mekik, tığ vb. gereçle elde yapılan nakış, örgü vb. 2. Okullarda kâğıt, mukavva, tahta vb. şeylerle yaptırılan çalışmaların tümü; bu çalışmaların yapıldığı ders. 3. Elişi kâğıdı, elişi çalışmalarında kullanılan bir yüzü parlak ve renkli kâğıt.

İlköğrenimde öğrencileri el işlerine alıştırmak amacıyla kâğıt, mukavva, tel, tahta vb. gereçlerle yaptırılan yaratıcı işlere verilen genel ad. Amacı, el işleri yoluyla öğrencilerin gelişimine katkıda bulunmak olan ders.

El işi, Türk el sanatlarının en yaygın kollarından birini oluşturur. Türk elişi malzemesinin en eski örneklen XVI. yy.’a aittir. Türk el işlemeciliğinin çok eski bir sanat dalı olmasına karşın, işlerin ince kumaşlar üzerine ve her zaman kullanılacak eşyaya yapılması zamanla eskimesine ve örneklerinin günümüze ulaşamamasına neden olmuştur.

Türk elişi sanatı en yüksek düzeye XVI. yy.’da erişmiştir. XV. yy.’a ait elişlerinden günümüze örnek kalmamış olmasına karşın, o dönemdeki kumaş desenlerinden yola çıkarak XVI. yy. işleme motiflerinde bu kumaş motiflerinden esinlenildiği öne sürülebilir XV. yy. kumaş desenlerinde çok görülen lale ve nar motiflerinin XVI. yy. işleme motiflerinde de fazlaca yer alması, bu görüşü kuvvetlendirmektedir. Bunun yanı sıra XVI yy. işlemelerinde en çok görülen motifler arasında gül dalı, karanfil, sümbül vardır. Bordürde ortadaki desene uygun stilize çiçek motifleri de özellikle dikkat çekicidir. Bu dönem elişlerinde kullanılan renklerin sınırlı olduğu dikkati çeker. Bir işlemede en çok üç ya da dört renk bulunur. En çok kırmızı, yeşil, mavi ve bazen de krem ya da sarı renkler kullanılmıştır.

XVII. yy. işlemelerinde motif ve renklerdeki çeşitlenme belirgindir Bu dönemde en çok kullanılan işleme teknikleri hesap” işi, türkişi”, ince iş, pesent*. zerduz”, anavata*, sarma*, balıksırtı* ve aplike”dir Bu dönemde elişlerinin XVI. yy.’daki özgünlüğünü yitirmeye başladıkları görülür.

XVIII. ve XIX. yy. elişlerinden bugüne sayıca pek çok işleme ulaşmıştır. Bunlarda renk ve motif yönünden bir karmaşıklık görülür. Motiflerin çeşitleri artmış ve eski sadeliklerini yitirmişlerdir, işlemede çok sayıda da renk kullanılmaya başlanmıştır.

XIX. yy. işlemelerinde arma biçiminde ev, cami, servi gibi motifler görülmeye başlar. Renkli ipek ya da kadife üzerine işlenmiş sırma ve simli motifler de çok kullanılmıştır Bu dönem el işlemelerinde bir rengin çeşitli tonlarını kullanma da yaygınlaşmış, bir parça üzerinde bazen 10’a yaklaşan renk ve bunların tonları yer almıştır XVIII. ve XIX. yy.’da kullanılan nakış tekniklerinin başlıcaları muşabak*, mürver* atma*, çiniğnesi*, goblen*, anavata, sırmalı sarmadır Bu yüzyıla alt işlemelerde belirgin bir batı etkisi dikkati çeker, işlemede mercan ve inci kullanılması da bu dönemin özelliklerindendir

Günümüzde de el sanatlarının yaygın kollarından birini oluşturan elişinde ibrişim, ipek, sırma, pamukaki, at kılı, kuka gibi iplikler, gergef, kasnak gibi araç gereç kullanılmıştır işlemede kullanılan teknikler de kullanılan malzemeye göre beyaz nakışlar, renkli nakışlar; yapılış yöntemine göre de sayılı ve sayısız nakışlar olmak üzere ayrılır Beyaz elişleri antika*, antep* işi, ajurlu” ya da delikli nakışlar ve sarma nakışları kapsar. Sayısız nakışlar içine kanavlçe”, etamin” işi, sap* işi, sarma*, kasnak* işi, çiniğnesi, zerduz, dival’, aplike ve atma” işi girer. Sayılı nakışlarsa düz hesap* işi, verev* iğne, türkişi, ince* iş, pesent, kesme* işi, susma* işi, mürver gibi nakışları kapsar.