GAZNELİ DEVLETİ (963-1187)
Samanoğulları Devleti’nin Herat valisi olan Alp Tigin tarafından devletin temelleri atılmıştır.
Afganistan’ın Gazne şehrinde kurulan devlet kısa süre içinde Hindistan ve İran’a kadar genişlemiştir.
Sebük Tigin’in başa geçmesiyle Gazneliler bağımsız devlet hâline gelmiştir.
Gazneli Mahmut Döneminde en geniş sınırlara ulaşılmış ve devlet en gelişmiş dönemini yaşamıştır. Hindistan’a düzenlenen 17 sefer ile burada İslamiyet’in yayılması sağlanmıştır.
Bu seferler sayesinde devletin sınırları Ganj Nehri’ne kadar genişlemiştir.
Irak’a yönelen Gazneli Mahmut, Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullan’nın baskısından kurtarmıştır. Bu hizmetine karşılık Abbasi halifesinden sultan unvanını almıştır
Gazneli Mahmut, sultan unvanını kullanan ilk Türk hükümdarıdır. Onun zamanında devlet, imparatorluk hâline gelmiştir.
Sultan Mesut Döneminde Büyük Selçuklular ile 1040 yılında yapılan Dandanakan Savaşı sonucunda yıkılma sürecine giren Gazneli Devleti, Afganistan’ın yerli topluluğu Gurlular tarafından tamamen yıkılmıştır.
Gaznelilerin Önemli Özellikleri
- İmparatorluk özelliğine sahip olmuşlardır.
- Kuruldukları bölgede Türk nüfusun yoğun olmaması ve zamanla Türk kültüründen kopmaları devletin kısa ömürlü olmasına yol açmıştır.
- Gaznelilerde bilim dili Arapça, edebiyat dili Farsça, saray dili de Türkçe olmuştur. Bu durum, Gaznelilerde Türkçenin gelişimini yavaşlatmıştır.
- Bilime ve edebiyata önem vermişlerdir. Firdevsi’nin Sultan Mahmut için yazdığı Şehname adlı eseri bu döneme aittir.