Gündönümü Şenlikleri Nedir Nasıl Kutlanır

Gündönümü şenlikleri, her yıl kıştan bahara çıkışı ya da hasat mevsiminin sona erişini kutlamak amacıyla düzenlenen çeşitli şenliklerin genel adı. 

Anadolu’nun birçok yöresinde günümüzde de değişik adlarla yapılan gündönümü şenliklerinin kaynağı, eski Anadolu kültürü ve inanışlarıdır. Evrendeki tüm olayların bir tanrı ya da tanrıça tarafından yönetildiğine inanılan eski çağlarda bu şenlikler, dinsel bir nitelik taşıyordu. Daha çok ekin ekme ve biçme dönemlerinde yapılan gündönümü şenlikleri, evreni yöneten, mevsimlerin değişimini, doğurganlığı, ekinlerin yeşermesini, yağmurun yağmasını sağlayan bereket tanrı ve tanrıçaları adına düzenleniyordu.

En eski gündönümü şenliklerinin doğayı, canlılığı ve verimliliği simgeleyen tanrıça Kybele adına yapıldığı bilinmektedir. Tanrıça Kybele için yapılan törenler Attis efsanesinin bir devamı niteliğindeydi ve ölüp dirilmeyi, doğayla bütünleşmeyi simgeliyordu. Gizemli şenlikler arasında Kybele rahipleri kendilerini hadım ediyor ve akıttıkları kan ve yitirdikleri erkeklik gücünün daha evrensel bir nitelik kazanarak doğaya geçtiğine verimlilik ve canlılık sağladığına inanılıyordu.

Anadolu kaynaklı olan bu kült, Yunan ve Roma’ya değişik adlarla (Artemis, Diana, Leto vb.) geçmişti. Adına şenlikler düzenlenen Anadolu kökenli bir başka doğa tanrısı da Dionysos’tur. Doğayı ve yaratıcılığı simgeleyen Dionysos adına yapılan bağbozumu şenlikleri de doğanın ölüp dirilmesini, verimliliği ve insanların şarabı elde ettikten sonra, yaratıcılığın kökeninde bulunan değişim yapma gücüne kavuşmasını simgeliyordu.
Bu tür şenliklerin Hititler ve Sümerler döneminde de yapıldığı bilinmektedir. Hititler ekin ekme ve biçme dönemlerinde, Sümerler bahar başlarında dinsel bir nitelik taşıyan şenlikler yapıyorlardı.

Günümüzde Anadolu’nun birçok yöresinde değişik adlarla yapılan gündönümü şenliklerinin, bu eski törenlerin biçim değiştirmiş birer uzantısı olduğu öne sürülür. Hıdrellezmgezek* nevruzmcemal vb adlarla düzenlenen bu tür şenlikler, her yörenin inanç ve geleneklerine göre farklılıklar gösterir. Kimi yörelerde bu şenliklerde doğanın ölüp dirilmesini simgeleyen ve bolluk getireceğine inanılan seyirlik oyunlar düzenlenir kimi yörelerdeyse kırlara çıkılıp çeşitli eğlentiler, oyunlar, yarışmalar düzenlenerek doğanın canlanışı ya da ürünün kaldırılması kutlanır.

Anadolu’nun çeşitli yörelerinde özellikle Ege ve Trakya bölgelerinde bağbozumuyla ilgili şenlikler de sürdürülmektedir. Bu şenliklerin ana özelliklerinden birini doğanın yeniden canlanışını simgeleyen ölüp dirilme motifi oluşturur. Oynanan seyirlik oyunlarda Anadolu’daki eski kültlerin kalıntısı olarak bu motife çokça yer verildiği dikkati çeker.