Halk Oyunlarımızın İsimleri ve Yöreleri

Bar: Kuzey Doğu Anadolu (Kars, Erzurum, Erzincan, Artvin’in bir kısmı) bölgesinde toplu olarak genellikle dizi şeklinde oynanan disiplinli oyunlara Bar adı verilir. Barlar, dizi biçiminde durularak en az beş kişinin katılmasıyla oynanan grup oyunlarıdır. Hareketler, basitten karmaşıklığa, yavaştan hızlılığa doğru bir gelişme içinde tamamlanır. Hızlanmalar, oyun sonuna doğru “Yeldirme” ve “Sekme” denilen çabuk ve çevik hareketlerle yapılır. Başlangıçta el ele vermiş bulunan oyuncular, Oyunın durumuna göre, omuzdan ve belden tutmak şekliyle Oyunı icra ederler. Dizinin başındaki kişiye “Barbaşı“, dizinin sonundaki kişiye “Pöççik” veya “Pöççük“; barbaşından sonra gelen kişiye, “Koltuk” veya “Koltuk altı“, diğer kişilere ise, “Kelleler” adı verilir. Barbaşı ile pöççük’ün ellerinde birer mendil bulunur. Bu bölge Oyunçılarına ve yiğitlerine “Dadaş” denir.

Halay: Orta ve Güney Doğu Anadolu bölgelerinde oynanan halk oyunlarının genel adı “halay”dır. Bu isimlendirme sonradan olmuş ise de, kabul görmüştür. Bu Oyunlar, toplu dizi hâlinde disiplinle bir şekilde icra edilir. Beş kişiden az sayıda Oyunçı ile oynandığı zaman Oyunın karakteri bozulur. Dizinin başındaki Oyunçıya “Halaybaşı”; sonundakine de, “Pöççük” denir. Baş ve sonda oynayan Oyuncıların elinde mendil bulunur. Orta Anadolu yiğitlerine genel olarak “Seymen” denir. Bu yiğitler illerine göre başka isimlerle anılırlar; Urfa’da “Keko”, Elazığ’da “Gakkoş”, Sivas’da “Yiğido” gibi.

Hora (Hora): Trakya (Çanakkale, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ) bölgesinde çok görülen oyun tarzına “Hora” denir. Oynanış şekli, Bar ve Halayda olduğu gibidir. Beş kişiden az sayıda Oyunçı ile oynandığı zaman, güzellik ve estetik açıdan doyurucu olmaz. Dizinin başında oynayan Oyunçıya “Horabaşı” denir. Horabaşının elindeki mendil, hora çeken bütün Oyunçıların sondan başa doğru sırayla yer değiştirmeleri ile, elden ele dolaşır. Rumeli yiğitlerine genel olarak “Kabadayı” adı verilir.

Horon (Horan, Horom): Doğu Karadeniz (Rize, Ordu, Trabzon) bölgesinde toplu dizi halinde ve disiplinli olarak oynanan oyun çeşidine “Horon” adı verilir. Çabuk ve hareketli bir tempoda oynanan bu Oyunlarda Oyunçılar birbirlerinin ellerinden tutarlar. Bu Oyunlarda, dizinin ortasında bulunan Oyunçı Oyunı yönetir ve komutları verir. Oyun yönetimi için uyarı mahiyetinde her hangi bir ünleme yapılmaz. Karadeniz yiğitlerine “Uşak” denir. “Karadeniz Uşağı”, “Rize Uşağı” gibi…

Zeybek: Ege (İzmir, Aydın, Denizli, Muğla, Balıkesir) bölgesinde, Zeybeklerin tek veya toplu olarak oynadıkları, Oyuna “Zeybek” denir. Zeybek Oyunları tek oynandığı gibi, teklerin meydana getirdiği gruplar tarafından da icra edilirler. Grup Oyunları halka veya yarım halka şeklinde düzenlenir. Bu bölge yiğit başlarına “Efe” ve öteki yiğitlere de “Kızan” adı verilir. Zeybek Oyunlarında Oyunçılar el veya kol tutmazlar.

Karşılama: Daha çok Marmara ve Batı Karadeniz bölgesinde oynanan bir Oyun çeşidi olup, sözlük anlamı, iki kişinin veya grupların karşılıklı durarak oynadıkları bir Oyuntır. Çiftlerin karşılıklı olarak toplanmaları hâlinde icra edilir. Bazı yörelerimizde, bu Oyunlar, “Karşıberi“, “Vargel“, “Varma-gelme” şeklinde de, adlandırılır. Grup hâlinde oynanan karşılamalarda. en az üç çift bulunur. Bu Oyun icra edilirken Oyunçılar, hiç bir şekilde birbirlerine tutunmazlar.

Kaşık Oyunları: Orta ve Güney Anadolu (Konya, Mersin, Antalya) bölgesinde oynanan Oyunlara genel olarak bu ad verilir. Bu Oyunlarda, Oyunçıları, ritim âleti olarak ellerinde ikişerden dört kaşık tutarlar. Oyunlarda Oyunçılar karşılıklı durur ve birbirine tutunmazlar. Kaşık Oyunları adlandırılmalarının nedeni, Oyunçıların ellerinde kaşık tutmakta oluşlarıdır.

Yallı: Kuzey Doğu Anadolu Bölgemizde (Kars, Artvin yöresinde) Nanay, Halay, Bar gibi toplu türkülü çalgılı ve disiplinli Oyunların hepsine birden verilen bu ad, daha çok Bar karşılığı olarak kullanılmaktadır. Bu bölge yiğitleri “Koçak” diye anılırlar.

Zortlatma (Teke Zortlatması): Teke yöresine (Burdur, İsparta) ait olan Oyunlara “Teke zortlatması” denir. Özellik olarak, Zeybek ve Kaşık Oyunlarına benzerler. Çığırtma ve Sipsi denilen yöreye özgü çalgı eşliğinde oynanırlar.

Diğer Adlandırmalar (Mengi, Bengi, Dımıdan, Kolsalma, Sallama, Çiftetelli): Bahsedilen Oyunların dışında, aynı bölgelerde yaygınlık sınırları daha dar Oyun tipleri ve türleri de vardır.

Örneğin: Bolu-Kastamonu’da Davul Oyunları, Balıkesir ve Bursa’da Güvende, Konya ve Mersin’de Sallama, Ankara’da Misket, Kastamonu’da Sepetçioğlu, Bolu dolaylarında Köroğlu, Adana ve Mersin’de Mengi veya Depgi, Trakya’da Sirto, Ege’de Kırık; Tokat, Sivas, Erzurum ve Gümüşhane’de Kolsalma Oyunları gibi. Bu sınıflandırmaya yurdumuzun her tarafında yaygın bir şekilde oynanan disiplinsiz, çoğu zaman tek kişinin oynadığı kuralsız bir Oyun çeşidi olan Çiftetelli’yi de eklemek gerekir.

Halk Oyunları adlamalarda, bir bölgeye ait bir Oyunın başka bir bölgede görülmesi olgusu da göz önünde tutulmalıdır. Buna “sıçrama” adı verilir ve böylesi sıçramalar askerlik, toplu göç, memuriyet gibi sebeplere bağlı biçimde ortaya çıkar.