ASYA HUN DEVLETİ (BÜYÜK HUN DEVLETİ) (MÖ IV. YÜZYIL – MS 216)
Teoman tarafından “kutlu vatan” olarak kabul edilen Ötüken’de kurulmuştur. Tarihte bilinen ilk teşkilatlı Türk devletidir.
Teoman Döneminde Çinlilerle yoğun mücadeleler yaşanmıştır. Asya Hunlan’nın Çinlilerle mücadelesinin temelinde İpek Yolu’na hâkim olma isteği yatmaktadır.
Asya Hunları ile ilgili ilk bilgiler Çin kaynaklarında yer almaktadır. Bu durumun yaşanmasına Asya Hunlan’nın yazıyı kullanmamaları neden olmuştur. Ayrıca, yazılı kültüre geçememeleri sonucunda devletin kuruluş tarihi net olarak bilinmemektedir.
İpek Yolu üzerinde tam denetim kurulmuştur.
Mete Han’dan sonra gücü zayıflayan Asya Hunları, Kuzey ve Güney olarak ikiye bölünmüş ve yıkılmıştır.
Oğuz Kağan Destanı Asya Hunlan’nın en önemli sözlü edebiyat eseridir.
AVRUPA HUN DEVLETİ (378 – 469)
Balamir önderliğinde Karadeniz’in kuzeyinden Avrupa’ya göç etmişlerdir.
Balamir’den sonra Avrupa Hunlan’nın başına Uldız geçmiştir. Bu dönemde iki aşamalı bir politika benimsenmiştir. Bunlar, Doğu Roma’yı etkisiz hâle getirmek ve Batı Roma üzerine yürümektir.
Avrupa Hun Devleti’nin en ünlü hükümdarı Attila’dır.
Attila Döneminde Bizans ile Margos ve Anatolias antlaşmaları yapılarak Bizans Devleti vergiye bağlanmıştır.
Bizans’ı kontrol altına alan Attila, Batı Roma üzerine yönelmiştir. Fakat Galya Seferi’nden kesin bir sonuç alınamamıştır (451).
Ertesi yıl İtalya’ya giren Attila Roma’yı işgal etmemiştir. Bunun nedenleri,
Roma’nın Hristiyan dünyası için kutsal bir merkez olması,
Batı Roma’nın gücünü kırdığına inanması,
Doğuda bir tehlike olarak gördüğü Sasani Devleti üzerine sefere çıkmak istemesidir.
Hun sarayında Latin ve Germen dillerinin de konuşulduğu görülmüştür.
Avrupa’ya göç eden Hunlar merkezden yeni göçlerle desteklenmediğinden asimile olmuşlardır.
Attila’nın ölümünden sonra çocukları ülkeyi iyi yönetememişler ve devlet yıkılmıştır.