İslam Mimarisi Nasıl Gelişmiştir?

İslam Mimarisi Nasıl Gelişmiştir?

Hz. Muhammed ile birlikte ortaya çıkan İslam sanatı ilk örneklerini Medine kentinde verdi.

Hz. Muhammed’in ölümü üzerine sırasıyla Hz. Ebubekir (632-634), Hz. Ömer (634-644), Hz. Osman (644-656) ve Hz. Ali (656-661) halife oldular. Bu dönemde İslamiyet; Suriye, Irak, İran ve Mısır’da çok farklı kültürlere sahip geniş halk kitleleri arasında yaygınlaştı ve İslam sanatı geniş bir alanda değişik sosyal ve coğrafi etkenler altında gelişti.

İslam mimarisinin ortaya koyduğu en önemli yapı tipi camilerdir. Bir camide harim (ibadet mekânı); duvarda ibadetin yönünü belirleyen niş şeklindeki mihrap; kapısı, merdiveni, sahanlığı olan ve mihrabın sağında bulunan minber yer alırdı.

Bazı camilerde ise mihrabın yanında maksure denilen, halifeler için yapılmış parmaklık veya kafesle ayrılmış bir bölüm bulunurdu. Bu bölüm Osmanlı camilerinde hünkâr mahfili adını almıştır.

Revaklı avlular, genellikle camilerin bir ögesidir. Avlu, bir yapının ortasında, önünde ya da arkasında üstü açık, yanları kapalı olarak bırakılan bölümdür. Revak, bir yapının önünde yer alan, uzun kenarlarından biriyle bu yapıya bitişik, diğer uzun kenarı boyunca sütunların taşıdığı bir kemer dizisiyle dışa açılan, üstü kubbe, tonoz ya da çatı ile örtülü mekândır. Caminin diğer önemli bir ögesi de minarelerdir. Minareler, kürsü denilen bir kaide üzerinde yükselir. Minarelerde gövdeyi çepeçevre kuşatan kenarları korkuluklu bölüm şerefe adını alır.

İslamiyet’in ilk döneminde yapılan camiler, küçük mescitler şeklindedir. Bunların mimari ya da sanatsal herhangi bir özellikleri yoktur. Mescit, minberiz küçük camilere verilen addır.

Hz. Muhammed’in evinden camiye dönüştürülmüş olan Medine Camisi, kendinden sonraki tüm camilere örnek olmuştur. Yapının kare avlusu, doğu ve batıda mihraba dik, kuzey ve güneyde paralel sahınlarla çevrilmiştir. Sahın, mihraba paralel ya da dik olarak uzanan, birbirinden sütun sıraları ile ayrılmış bölümlere verilen addır.

Bu ilk dönemlerde yapılan camiler genellikle kare ve dikdörtgen planlıdır. Bu türün ilk örnekleri, Basra (622), Kûfe (638) ve Amr (641-642) camileridir.

İslam sanatının ilk cami tipini oluşturan bu camiler, kufe plan tipinde yapılmıştır. Kufe planda, sahınlar caminin güney duvarına dik veya paralel uzanır.