Surların en önemli özelliği Emeviyye devrindeki kuşatmadan kalan sahabe (peygamberin çevresi, yakınları] mezarlarıdır. İstanbul’un Emevi kuşatmaları devrinden kalan en önemli sahabe mezarı Hz. Muhammed’in sancakları Eba Eyyub’ul Ensari’nin kabridir. İstanbul’un fethinden sonra Akşemseddin Molla’nın bulup tesbit ettiği mezar halk arasında olarak bilinir ve semt de bu adla yaşar. Buradaki cami III. Selim’in 1800’de yeniden yaptırdığıdır. Türbenin çinileri eski camiden kalma İznik çinileridir. Caminin kalemişi süslemeleri görülmeye değer. Eyüb, Türklerin hayatında uçsuz bucaksız mezarlıklar, devlet adamlarının ve Ebussuud Efendi gibi ulemanın mezar ve türbeleri ile okul ve sebil gibi hayır eserleriyle yer alır.
Mazide Eyüb Bahariyesindeki ünlü Mevlevi dergâhı, bir musiki ve edebiyat merkeziydi. Burada padişah kızlarının (Sultanların] yalıları yer alırdı. Haliç, XVI ve XIX asırdan beri kağıthane gibi tesislerin kurulmasıyla sanayileşmeye ve kirlenmeye başladı. Bugün bu gelişme durmuştur ve Eyüp tekrar eski kültürel önemine kavuşacak gibidir. Eyüb’deki tek padişah türbesi, Sultan V. Mehmed Reşad Han’ınkidir.
Eyüb, büyük şehrin gürültü ve telaşından bunalanların sığındığı, mütavazı, hamuş (susan] İstanbul’dur. Bu bölgeyi gezmeyi alışkanlık haline getiren İstanbul’lular vardır. Adeta Bursa’daki Emir Sultan burada da yeni ortaya çıkmış, büyümüş ve yayılmıştır. Eyüb Sultan’da Osmanlı padişahları kılıç kuşanırlardı. Bu törenle de halk indinde tahta çıkmaları kutsanmış olurdu. 1580 yılında vefat eden II. Selim’in kız kardeşi Şah Sultan ve kocası Zal Mahmud Paşa, 1551’de ünlü Mimar Sinan’a Eyüb’deki camiini yaptırmıştır. Adeta bir sandık şeklinde kubbesiyle, örtülmüş gibi duran bu cami etraftaki tepelerden bakıldığında mimarının dahi bir şehirci olduğunu ve çevreyle eseri ne kadar maharetle bütünleştirebildiğini gösterir.
Cezeri Kasım Paşa Camii (1515] ve Defterdar Mehmet Efendi Camii, diğer görülecek eserlerdir. Feshane, Osmanlı sanayiinin bu mühim tarihi eseri restore edilerek bir hatıra eşya alışveriş alanı, çeşitli etkinlikler ve konferans merkezi olarak değerlendirilmektedir.
Eyüp türbelerinin hepsi görülecek eserlerdir; içlerinde en ilginç olanı ise Sokullu Mehmet Paşa türbesidir.
İstanbul’un Fener ve Balat dışında görülecek, öğrenilecek sayısız semtleri vardır. Kasımpaşa’daki bazı restorasyonlarla Amirallik (Aynalı Kavak Kasrı] binasının etrafı, çehresi değişen bölgelerdir. Şunun üzerinde ısrarla duralım. Perşembe Pazarı dediğimiz Karaköy mıntıkasındaki yarım kalmış imar hareketine rağmen o bölge de epey açılmıştır.
Kaynak: İstanbul Şehir ve Kültür / İlber Ortaylı