Kâmilü’l-Kelâm, Halep’te oturan Beni Zâid emirlerinden Ebû Amrû’nun oğlu Dürr-i Geylanî adlı şehzadenin yaşamı çevresinde gelişir.
Yakışıklılığı ile ünlü olan şehzade 15 yaşına değin parlak bir eğitim görür; her türlü ilim ve hüneri öğrenir. Bir gün av sırasında Çin ülkesi vezirinin kızı Kamerruh’a âşık olan Talha ile karşılaşır. Talha, ona Çin padişahının kızı Gevher Şah’tan söz eder. Dürr-i Geylanî, Gevher Şah’a görmeden âşık olur. İki arkadaş birlikte sevgililerini aramak üzere Çin’e doğru yola çıkarlar. Serüvenlerle dolu bir yolculuktan sonra kızlarla gizlice buluşmayı başarırlar. Bir süre mutlu yaşarlarsa da padişahın durumu öğrenmesi üzerine ayrılmak zorunda kalırlar.
İki âşık acı içinde dolaşırken esir pazarından bir esir satın alırlar. Bu, 40 yıl Dağıstan ve Hindistan’da eğitim görmüş akıllı, görgülü ve bilge bir düşünür olan Kâmilü’l-Kelâm’dır. Gençlerin can yoldaşı, sırdaşı ve hocası olan Kâmilü’l-Kelâm, başlarından geçeni öğrenince onlara yardımcı olmak ister. Ama Dürr-i Geylanî ile Talha uğradıkları düş kırıklığı yüzünden öç alma tutkusu içindedirler. Kâmilü’l-Kelâm, gençlere acelecilik, tedbirsizlik ve çabuk kızmanın gereksiz olduğunu, aşkta sabır göstermek gerektiğini söyler. Onların kötü bir iş yapmasını önlemek için her akşam bir öykü anlatmaya başlar ve böylece gençleri uzun süre oyalar. Sonunda acılı günler biter; Dürr-i Geylanî’ nin ülkesinden gelen vezirin yardımıyla sevenler birbirine kavuşup mutlu olurlar.
Kâmilü’l-Kelâm’ın anlattığı öyküler heyecanlı ve sürükleyici aşk serüvenleridir. Bunlarda dev, cin gibi eski masal ve öykülerde çok sık görülen olağanüstü öğelere rastlanmaz. Eski harflerle ilk kez 1946’da yayımlanan Kâmilü’l-Kelâm, birçok kez de, konu ve kuruluş açısından önemli benzerlikler gösterdiği Tutiname ile birlikte basıldı. Daha sonra Süleyman Tevfik tarafından dili değiştirilerek Kâmilü’l-Kelâm ve Banu’vı Cihân (1925) adıyla yayımlandı. Yeni harflerle, sadeleştirilmiş basımını ise Olgun Sözler-Kâmilü’l-Kelâm (1977. 2 cilt) başlığıyla Şemsettin Kutlu gerçekleştirdi.