Konularına Göre Halk Oyunları Hakkında Bilgi
Oyunlar konuları itibarıyla birçok ayrım ve birbirinden farklı özellikler göstermektedirler. Örneklemeler vererek açıklamalar yapmak gerekirse şunları söyleyebiliriz:
a) Bir ayrım oyuncuların cinsiyetlerine göre olanıdır. Yalnız erkeklerin veya yalnız kadınların oynadıkları oyunlar olabildiği gibi, hem kadın hem de erkeklerin birlikte oynadıkları oyunlar da mevcuttur.
b) Bir ayrım da oyunun eşliğinin türkülü veya çalgılı oluşuna dayanmaktadır. Kimi türkülü oyunlarda türkünün sözlerinin konusu oyununda konusunu vurgulayabilmektedir, bu bakımdan oyunun üslubu da bu konu kapsamına uygun düşebileceği gibi, oyunun tavır ve hareketleri de konuyu izleyebilmektedir. Yine kimi türkülü oyunlarda türküler sanki karşılıklı bir sözleşme veya atışma biçiminde de olabilmektedir.
c) Kimi oyunlarda İse, çalgılı eşlikle türkülü eşlik değişe değişe yapılır. Çalgılı ezgi susunca çoğu kez oyuncu topluluğu türkü söylemeye başlarlar.
ç) Bir başka ayrımda oyunların doğmaca veya düzenlenmiş diye ayrılmalarıdır. Düzenlenmiş oyunlar her oyuncunun başından sonuna kadar değiştirmediği, nasıl düzenlenmişse öylece oynanan oyunlardır. Doğmaca oyunlar ise, her oyuncunun oynarken İçine doğduğu gibi oynadığı oyunlardır. Bir de bu İki çeşidin arası olan Yan Doğmaca diyebileceğimiz oyunlar bulunmaktadır.
Ancak oyunları konuları bakımından en önemli kümeleme, Soyut Danslar ve Taklitli Danslar olmak üzere iki gruba ayırma olmalıdır. Bu ayrıma göre, Taklitli Danslar, konusu olan dramatik dansları ifade etmektedir. Taklitli Dansları kendi içinde konularına göre 5 gruba ayrılır:
-
1- Hayvan taklitli danslar
-
2- Doğa olgularını taklit eden danslar
-
3- Günlük yaşamı, işleri ve uğraşları taklit eden danslar
-
4- Silahlı veya silahsız vuruşma dansları
-
5- Kadın / Erkek ilişkisini taklit eden danslar
Hayvan benzetmeleri, halk oyunlarında geniş bir yer tutmaktadır. Ancak burada iki çeşit hayvan benzetmesi oyununu birbirinden ayırmak gerekmektedir. Köylülerin oynadıkları Seyirlik Oyunlar ‘da maske, boya ve birtakım kılık değiştirmelerle görünüşlerini hayvana benzeten oyunlar ile, hayvanı daha çok tartım oyun figür – hareketleri ve tavırlarıyla taklit eden oyunlar.
Ama her ikisinin de çok eski çağlardan dinsel törenlerin kalıntılarını teşkil ettikleri söylenmektedir. Ancak, bazı oyunlar hayvan isimleri aldıkları halde oyunun temelinde belirli bir taklit unsuru hakim değildir. Hayvanı taklit eden oyunlar içerisinde en ilginçleri şunlardır;
Doğu’da Turna Barı iki erkek dansçı tarafından dişi turnanın sevişmesini canlandırmaktadır. Bingöl’deki Kartal Oyununda önce tek dansçı dişleri arasındaki koyun postunu ağzında tutarak gelir, diğer dansçılar kanat çırparak bunu kapmaya çalışırlar, kendilerine yaklaşanı ise kovalarlar.
Gaziantep’ten Yedi Deve oyunu deve yürüyüşünü, Horan’daki titremelerin bu dansın yaygın olduğu bölge olan Karadeniz’de yetişen hamsi balığının kutsal bilinmesi ve hamsinin yakalandıktan sonra ağ içerisindeki sıçrayışını canlandıran bir bolluk törenini sembolize ettikleri söylenmektedir.
Kimi taklitli danslar ise yine üsluplaştırılmıştır biçimde doğa olgularını canlandırmaktadır. Kars’tan Uzundere oyunu aynı isimdeki bir ırmağın akışını canlandırır. Erzurum’un Kavak adlı kadın oyunu ise kadının gövdesini iki yana sallamasıyla kavak ağacının rüzgarla hafif hafif iki yana hareket etmesini simgeler.
d) İş, günlük yaşamı canlandıran oyunlar ise sayıca daha çoktur. Bunların en ilgi çekici olanı ve geniş halk kitleleri tarafından bilineni Sivas Halayıdır. Başka yaygın olan oyunlar ise; Urfa’nın Kımıi’ı, Silifke’nin Türkmen Kızı örnek olarak söylenebilir.
e) Çarpışma, savaş taklitli oyunlara gelince bunlar ya silahlı ya da silahsız olmak üzere iki gruba ayrılırlar. Kullanılan silahların cinsi oldukça önemlidir. Kimi oyunların ise savaşmanın, çarpışmanın kendisini ya da çarpışma öncesi hazırlık dönemini canlandırdıkları görülür. Erzurum Hançer Ban, Trabzon Bıçak Horonu bu oyunların en güzel örnekleridir.
f) Kimi oyunların adında kalkan olmakla beraber, bu oyunlarda kalkanın kullanılmadığı görülmektedir. Örneğin; Muğla’da Kalkan Oyununda dansçı her iki elinde de hançer tutar. Tüfek oyunlarına en güzel örnek Giresun’daki Çandır Tüfek Oyununda erkek dansçıların ellerinde birer tüfek taşımalarıdır.
Silahsız oyunlarda ise, dansçılar daha çok ellerini birbirlerinin ellerine vurarak bir çarpışmayı taklit etmeye çalışmaktadırlar. Bir bakıma Anadolu’da çok yaygın olan Sin Sin Oyunu bir oyuncunun ötekine vurması yolu ile onu oyun dışında bırakıp kendinin onun yerine geçmesini simgelemektedir. Sin Sin’in bir benzeri oyun da Zamah’tır.
g) Kadın / Erkek ilişkisini taklit eden oyunlarda, genellikle kadın / erkek ilişkisi, kadının naz etmesi, erkeğin kadının ardından koşması, sonunda anlaşmaları veya kıskançlık duyguları gibi konular işlenmektedir.
Sivas’tan Sarı Zeybek, Çorum’un Yerli Zeybek, Elazığ Bıçak Oyunu… örnek olarak verilebilir.
Türk Halk Oyunları; İsmail Ekmekçioğlu, Metin Kaplan, Cüneyt Bekar