Sivas’ta Ağızlık Yapımı (Sivas’ta Ağızlık Yapımı Mesleği)

Sivas’ta Ağızlık Yapımı ile ilgili olarak İbrahim Tütek’ten derlenen bilgiler. Sivas’ta Ağızlık Yapımı Mesleği, Ağızlık Nasıl Yapılır? Kullanılan Malzemeler

  • Derleme yeri ve tarihi: Sivas, 2004
  • Kaynak kişi: ibrahim Tükek, 1949 Sivas doğumlu, evli, ilkokul mezunu.
  • Mesleği kaç yıldır yaptığı: 30 yıldır yapmaktadır.
  • Mesleği kimden öğrendiği: Komşusundan öğrenmiştir.

Ağızlık Yapım Aşamaları

İlk efsanevi ustasının Seyh Aziz Baba olduğuna inanılan Sivas ağızlıklarının yapımında Tokat, Erzincan, Erzurum, Kars ve Ağrı yörelerinden temin edilen “germişek” ya da “karamuk” adı verilen bir ağaç kullanılır.

Germişek çubukları istenilen boyda kesilir. Bunlar uzunluklarına göre lüleli, topcık başlı, yanma başlı, ufak ağızlık, ufak lüleli ağızlık, arabalı ağızlık (birbirine geçmeli) gibi isimler alır. Tomruk makinesinde kabukları soyulan çubuklar tornaya bağlanır, keski yatay ya da dikey tutularak desenin dış çizgileri (konturlu) çizilir. Sonra kalemle (ince uçlu, işleme ve kakma gereci) desenler oluşturulur. Bu işleme “nakış keskisi” denir. işlemleri bitirilen ağızlık, kezzaba batırılır. Ateşe tutulduktan sonra zımparalanır. Yeniden tornaya bağlanır ve matkapla ağız bölümü açılır. Çakıyla yassılaştırılan bu bölümde kezzaba batırma, kızartma ve cilalama işlemlerinden geçirilir.
Süslemede uygulanan bir başka teknik, ekin saplarının üzerine ibrişim ya da ipek sarılmasıdır. Uzunlamasına kesilmiş ekin sapları süslemenin yapılacağı bölümlere yerleştirilir. Alt ve üstlerden renkli ibrişim ya da ipek sarılarak süslemeler oluşturulur. Bu teknik çoğunlukla yazı yazmada uygulanır.

Ağızlık Yapımında Kullanılan Malzemeler

Mesleğin icrasında ağaç tornası, arda, keski, kalem burma, doğrultacak, ibrişim, ekin sapı kullanılmaktadır.
Ağızlık yapımında özellikle germişek ağacının tercih edilmesi, sigaranın nikotinini tutmasındandır. Arabalı ağızlıklarda isilin adı verilen bir tür meşe ağacı kullanılır. Ancak bu ağaç sigaranın nikotinini tutmaz. Arabalı ağızlıklar sigara içmek için pek uygun değildir. Daha ziyade süs ve hediyelik eşya olarak tercih edilir.

Ağızlık Ürününün Pazarlaması ve Kazanç Durumu

Mesleğin ürünleri; lüleli, topcık başlı, yanma başlı, ufak ağızlık, ufak lüleli ağızlık, arabalı ağızlıktır. Ayrıca bunların dışında son zamanlarda Sivas’taki ağızlıkçılar; kalemlik, isimlik, tığ sapı, şamdan, minare maketleri ve tükenmez kalem gibi hediyelik eşyalar da yapmaktadır. Geçmişte sınırlı bir üretimi ve tüketimi olan bu alan günümüzde turistik bir değer kazanmıştır.

Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları  Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Meslekler Kitabı, ( M. Öcal Oğuz, Emine Aydoğan, Nilgül Aytuzlar, Tuba Saltık Özkan