Afganistan Edebiyatı, önemli eserleri ve yazarları hakkında bilgi
Fatih-Şair Babür’ün XVI. yy. ‘da Kâbil bölgesinde sayımını yaptığı on iki kadar dilden özellikle ikisi, Farsça ve paşto, edebiyat dili olarak kullanıldı.
Afgan Farsçası deri dilinde. IX. yy.’dan başlayarak Badgisli Hanzele, sonra da Mahmut Varrak, Belhli Rabia Kozdan, Rudaki ve Dakiki ile zengin bir şiir geleneği kuruldu.
XI. yy.’da Ensari ile Senayi, sonra XV. yy.’da Cami, mistik yazılarıyla ün kazandılar. Hint üslubundan etkilenen birçok şair, XVI. ve XVII. yy.’larda deri dilinde yapıtlar verdiler.
XIX. ve XX. yy.’ın en tanınmış yazarları arasında şunları saymak gerekir: Afganistan’ın ilk gazetesinin kurucusu ve İslam reformcularından Cemalettin Afgani (1838-1897), şair Tarzi (1868-1935), romancı ve siyaset adamı Nur Muhammet Tereki (1917- 1979) ve Süleyman Layık.
Paşto dilindeki edebiyat, ancak XVII. yy.’da, VIII. yy. şiirlerini içeren ve örnek alınan bir antoloji niteliğindeki Pota Hazane’nin doğruluğundan kuşkuya düşülünce bir gelişme gösterdi, ilk ulusal yazar, savaşçı-şair Huşal Han Hatek’tir (1613-1689). Mirza Ensari ile Abdurrahman ise tasavvuftan esinlendiler. Halk şarkılarında, özellikle de ilk dizesi 9, ikincisi 13 heceli lirik bir beyit olan Lendey’ lerde, paşto şiirine özgü bir üslup gelişti. XX. yy.’da, Bineva, Şpun, Gani Han ve Bitap ile şiir temaları toplumsal ve siyasal nitelik kazandı.
Afganistan Atasözleri
- Açık ağız, aç kalmaz.
- Akıllı İnsan, iki kez bir taşa dokunmaz.
- Çocuğa iş buyur, arkasından kendin koştur.
- Deveye ot gerekirse, boynunu uzatır.
- Ekmek çiğnenmeyince yutulmaz.
- İçte olan ağrıyı, dilim dilim dilmek olmaz.
- Kötü asla iyi olmaz, karayı yıkasan da ak olmaz.
- Ne verirsen elinle, o gider seninle.
- Söylenen sözü geri almak olmaz.
Afganistan Hakkında Önemli Bilgiler
Resmi Adı: Afganistan Cumhuriyeti
Başkenti: Kabil
Nüfusu: 26 6668 251 (2000)
Yüz Ölçümü 652 090 km2
Nüfus Yoğunluğu : 41 kişi/km2
Yönetim Biçimi İslami Cumhuriyet
Para Birimi: Afgani
Resmi Dili: Peştu ve Farsça
Din: Müslüman
Kişi Başına Düşen Ulusal Gelir 800 Dolar (1999)