Afyon Sandıklı’da Bakırcılık, Sandıklı İlçesinde Bakırcılık İle İlgili Derlenen Bilgiler. Sandıklı’da Bakırcılık Mesleği,
- Derleyen: Hesna Özgürler
- Derleme yeri ve tarihi: Sandıklı/Afyon, 2004
- Kaynak kişi: Ali Üstün, 1934 Sandıklı doğumlu, evli, ilkokul mezunu.
- Mesleği kaç yıldır yaptığı: 60 yıldır yapmaktadır.
- Mesleği kimden öğrendiği: Dedesinden öğrenmiştir.
- Mesleği kimlere öğrettiği: Oğullarına öğretmektedir.
- Derleyen: Şule Çelik
- Derleme yeri ve tarihi: Afyon, 2004
- Kaynak kişi 1: Hüseyin Kesin, 1933 doğumlu, ilkokul mezunu.
- Mesleği kaç yıldır yaptığı: 65 yıldır yapmaktadır.
- Mesleği kimden öğrendiği: Bakırcı ustasının yanında çırak olarak yetişmiştir.
- Mesleği kimlere öğrettiği: Yanında çırak yetiştirmiştir.
- Kaynak kişi 2: Ahmet Kesin, 53 yaşında, lise mezunu.
AFYON-SANDIKLI’DA BAKIRCILIK
Sandıklı’da, eski sanayi olarak bilinen yerde, bakırcılar ve demirciler faaliyet göstermektedir. Ali Usta, yörenin bilinen en eski bakırcı ustalarından biridir.
Kullanılan Hammadde ve Araçlar
Ali Usta, bakırın hammaddesini Manisa’nın Kula ilçesinden getirtmektedir. Bakırcılıkta kullanılan aletlerin başında dövme, kesme, sıkıştırma, tutma, bükme gibi işlere yarayan el aletleri gelir. Makas, büyük makas, maşa, tutgaç, pergel, ibrik demiri, metre, kerpeten, tokmak, çekiç, uzun çekiç, karga burun, tırnak makası bunlara örnektir. Ayrıca bu aletlerin dışında mingit vardır. Yuvarlak ibrikleri yaparken kullanılır. Borağı, cezve yaparken; mengine, bir aletin sapını sıkıştırıp bükerken; matkap güğüm, sürahi gibi ürünlerin saplarını delerken; sıvama, bakıra şekil verirken; büyük torna, kalıp yaparken; kaynak, takımı kaynak yaparken kullanılır. Oyma kalemle bakır üzerine istenilen desenler çizilir.
Parlatma makinesiyle, işlenen bakırın son aşaması olan parlatma yapılır. Bakırcılıkta kullanılan önemli bir alet ise örstür. Örs üzerinde bakır düzenli aralıklarla vurularak inceltilir ve şekil verilir. Ürünlerin dip kısmı çekiç ve tokmakla dövülerek şekillendirilir. Bakırcılıkta çok çeşitli ürün yapıldığı için kullanılan alet sayısı da bir hayli fazladır.
Hüseyin Usta bakırdan en çok kaymak tavası yapmaktadır. Kaymak tavasının yapımı şöyledir: Levha halinde gelen bakır, kalıba konulup şekil verildikten sonra kaynak yapılacak kısımları suyla ıslatılır. Çinko ile boraks karışımı, bu ıslak zemin üzerine ince bir şekilde dökülüp rengi kararıncaya kadar ateşte tutulur ve kaynak işlemine son verilir.
Bir kaymak tavasının yapımında 3 farklı örs kullanılmaktadır. Örslerden biriyle taban oluşturulur, yani taban kısmı çekiçlenir. ikinci örsle kenarlarının düzlenmesi ve süslemesi yapılır. Bir diğeriyle de kavisler verilip tabanla gövdenin eşit şekilde açılması sağlanır. Bu bölgede hep temel ihtiyaçlar karşılandığı için, Maraş, Erzurum, Antep bölgelerinde görülen bakır işlemeciliğine rastlanmamaktadır.
Hüseyin Usta’ya kaymakçılıkla uğraşan birkaç köy sakini sipariş vermektedir. Hüseyin Usta kaymak tavası yanında talebe göre kadayıf tepsisi de yapmaktadır. Bakır, iletken olduğu için özellikle tatlıcılar bakırı tercih etmektedir. Bakır kaplara tatlı konulduğu zaman zehirleme yapmaz dolayısıyla kalay yapılmasına gerek duyulmaz.
Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Meslekler Kitabı, ( M. Öcal Oğuz, Emine Aydoğan, Nilgül Aytuzlar, Tuba Saltık Özkan