Ahlat Kümbetleri, Özellikleri ve İsimleri, Ahlat Kümbetleri Hakkında Bilgiler
Ahlat, Türk sanat tarihi açısından, mezar taşları ve kümbetleriyle önemli merkezlerdendir. Beyhan ve Haluk Karamağaralı’nın yöredeki altı tarihsel mezarlıkta yaptıkları araştırmalarda (1967-1970), XII.-XIV. yy.’ları kapsayan binlerce mezar taşı ortaya çıkarıldı. Bunların üzerinde ahi örgütüne bağlı ünlü ustaların imzalarının bulunması, kültür tarihi açısından da önemlidir.
Şahideli, şahidesiz mezarlar, çatma lahitler biçimindeki anıtlar; kûfi, nesih, Rumi yazılar; geometrik, bitkisel motifler, eski bir Türk geleneğini yansıtan koç başlarıyla bezelidir. Onarımlarla kurtarılmaya çalışılan mezar anıtları ise köşeleri üçgenlerle kesilmiş kare kaideli, silindir biçimi gövdeli, mukarnas kornişli, sivri külahlı yapılardır.
Usta-şagirt kümbeti (Ulu kümbet, 1273), Hasanpadişah kümbeti (1275), Çifte kümbetler olarak bilinen Hüseyin Timur (1279) ve Bugatayaka (1281) kümbetleri bu türün önemli örnekleridir.
Şeyhnecmettin kümbeti (1222) kare planlı gövdesi ve piramit biçimi külahıyla bu örneklerden ayrılır. Mimar Kasım bin Üstad Ali’nin yapıtı olan Erzenhatun kümbeti (1396/1397) yörenin en süslü yapısıdır. Dıştan çokgen, içten daire gövdeli, piramit biçimi külahıyla değişik özelliktedir. Akkoyunlular döneminden Emirbayındır kümbeti (1492) ise, kare kaide üstünde, kemerlerle bağlanmış 12 sütunlu, silindir biçimi gövdesi, basık külahıyla yöredeki tek örnektir.
Ahlat’ta bunların dışındaki önemli yapılar arasında Harapşehir sırtlarındaki Urartu kalesi Eskikale, Van gölü kıyısındaki Yenikale, bu kalenin içindeki iskender-paşa camisi (1564/1565) ve Kadımahmut camisi (1584) sayılabilir.