Ankara'da Kilimcilik (Ankara'da Kilimcilik Mesleği)

Ankara’da, Kilimcilik ile ilgili olarak Cuma Korkmaz’da derlenen bilgiler. Ankara’da Kilimcilik Mesleği Hakkında Bilgiler

ANKARA’DA KİLİMCİLİK

Derleyen: Seda Türkoğlu
Derleme yeri ve tarihi: Altındağ/Ankara, 2004
Kaynak kişi: Cuma Korkmaz, Gaziantep doğumlu, 5 çocuk sahibi.
Mesleği kaç yıldır yaptığı: 25 yıldır yapmaktadır.
Mesleği kimden öğrendiği: Ustasından öğrenmiştir. Çocuk yaşta çıraklık yaparak öğrenmiştir. Ailesinde bu meslekle uğraşan bulunmamaktadır. Derleyen: Nurten Akça Derleme yeri-tarihi: Ankara, 2004
Kaynak kişi: Sedat Eyibardakçı, 1956 Gaziantep doğumlu. Mesleği kaç yıldır yapıldığı: 24 yıldır yapmaktadır.
Mesleği kimden öğrendiği: Babasından öğrenmiştir. Kilim; döşeme, sedir, divan ve benzeri yerlere serilen genellikle renkli ve desenli dokumadır.

Kilimi halıdan ayıran en önemli özellik, deseninin ve yüzeyinin halıda olduğu gibi çözgülerin üstüne atılan tek tek ilmeklerle oluşturulmamasıdır. Kilimde desen, renkli yün ipliklerin, çözgülerin arasından sürekli olarak geçirilmesiyle yapılır. Bunun sonucunda kilim yüzeyi ince ve düz bir dokuma görünümü kaza-nır.Tersiyle yüzü arasında da fark olmaz.

Kilim, halıya nazaran daha canlı ve parlak renklerle dokunur. Kullanılan renkler bölgelere göre farklılık gösterse de en çok yeşil, turuncu, mavi, lacivert ve kırmızı hakimdir.

Kilimlerde nakışlar belli bir düzene bağlıdır. Bazılarında aynı motif tekrar ederken bazılarında birden çok motif bulunmaktadır. Kilim deseni şemaları gelenekseldir ve kolay kolay değiştirilmez. (F: 15)

Kilim Yapımında Kullanılan Araçlar Nelerdir?

Yün İplik: Kilimler saf yünden dokunur. Kilimin kalitesine etki eden en büyük etkenlerin başında hammadde gelir.
Tezgah: Kilim yapımında üç tezgah kullanılabilir: Yatay tezgah, dikey tezgah, sarma tezgah.
Yatay Tezgah: Dokuma tezgahının en basitidir. Yere yatay kurulu olarak dokuma işlemi yapılır. Yörelere göre yer tezgahı, konar göçer tezgah gibi isimler alır.
Dikey Tezgah: Yere dikey olarak konulan bir tezgahtır. Yörelere göre, ıs-tar, ip ağacı, mazman gibi isimler alır
Sarma Tezgah: Bu tezgahlarda kilim sarılarak dokunur. Tezgahta kullanılan araçlar şunlardır:
Gücü Tarağı: Lifi taramada kullanılır. Kalın bir tahtanın ortasına veya uç tarafına, kısa kenarına paralel çakılmış iki sıra, ucu sivri çelik çubuklardan ibarettir. İğ: Genellikle yün ve pamuk gibi kısa lifleri iplik haline getirmekte kullanılır Çıkrık: Üzerinde iği bulunan ve iğin dönmesi el ve ayakla sağlanan iplik bükme aracıdır.
Mekikler: Dokumada atkı ipliği denilen iplikleri çözgü ipliklerinin arasından geçirmeye yarar. Kilim dokumalarında çeşitli büyüklükte yassı mekikler kullanılır. iki ucunda ipliklerin sarılmasına yarayan oyuklar vardır.
Kirkit: Atkıların yerleşmesinde, ilmeklerin kaliteye göre yerlerini almasında ve sıkıştırmada kullanılır.
Çözgü: Tezgah üzerindeki gerili ipliklerdir.
Terzek: ipliklerin sarılarak yumak hale getirildiği küçük tahta parçalarıdır. Mitit: Tezgahın üzerindeki uzun tahtadır. Dokunmuş kilimin düz durmasını sağlar.
Selmin: Dokunan kilimin sarılmasını sağlar. Kalın bir tahta parçasıdır. Sargı Kazığı: Çözgü ipinin dolandığı silindir şeklindeki tahtadır. 150 metre ip dolanır.
Halaka: Tezgahın en üstünde bulunur. Silindir şeklindeki uzun demir çubuktur. Çözgülerin tezgahın üzerinden geçmesini sağlar.
Gerdirme Çubuğu: ipliklerin gerdirilmesinde kullanılır.
Gücü Aygırları: Gücüye bağlıdır ve onun çalışmasını sağlar.
Ayak Çalık: Tezgahın en altında bulunan ayağın basıldığı birbirine eşit iki tahta parçasıdır.
Gücü Batakçalık: Ayaklara ve gücüye bağlıdır.
Mengire: Halılarda ipliklerin sarıldığı alettir.
Akıldak: Kilim dokuma aletinin üst tarafında bulunan bir ağacın adıdır. Düzen Sırığı: Kilim dokuma aletinin altındadır. Düzen sırığı zincirle akıldağa tutturulmuştur.
Dizgi ya da Keşken Çubuğu: Çözgülerin ortasında geçirilen oklava şeklinde iki tane uzun çubuk vardır. Bunlara dizgi ya da keşken çubuğu denmektedir.
Kertme Kazığı: Demirden yapılmıştır. Ense Kazığı: Sarma kazığındaki çözgüler buradan geçirilerek gücüye gitmektedir. Yan taraflarda kütük adı verilen ağaçlar vardır. Çözgüler sargı kazığından başlayarak ense kazığından geçer. Üstteki halakadan (Demirden yapılmış çubuğun dönme özelliği vardır.) geçer. Çözgüler arasına keşken çubuklarını alıp mıhlıya kadar uzanır. Daha sonra küçünün arasından geçer. Taraktan sonra dokunacak yolluğun arasında kalarak sermine tutturulur.

Kilim Nasıl Yapılır? Kilimin Yapım Aşamaları?

Kilim, çözgülerden bir basma ve bir düz atkı geçirilerek ve bunların kirkit sayesinde vurularak iyice yerleştirilmesiyle dokunmaktadır. Çözgü, kazıklar üzerine sarılarak çözülmektedir. Kilimlerde atkı ve çözgüler tamamen yündendir. Kilimi dokumak için ilk önce başlık olmak üzere 4-5 sıra baştan başa dokunur. Çapraz çubuğu yukarı itilerek, gücü ayağının üstünden ön sıra ipliklerine basılarak arkadaki ipliklerin öne alınmasıyla sağlanır. Daha sonra zemin rengini veya zemindeki fazla olan rengin ipliğini, diğer elin parmakları arasında sıkıştırılarak çözgülerin arasından boydan boya geçirilir. Sonra ipliğin çözgüler arasında iyice yerleşmesi sağlanır. ilk iplik sağdan sola geçirilmişse soldan sağa olmak üzere bir baştan diğer başa geçirilir. Buna da düz atkı denir. Bu işlemler tekrar edilerek kenar kısmı dokunur. Bundan sonra asıl zeminin dokuması yapılır. Bu da desene göre dokunur.

Desenin belli olması, renkli ipliklerin çözgüler üzerinde geri döndürülmesiyle mümkün olmaktadır. Desenli kısım bittikten sonra yine 4-5 sıra bütün atkı atılarak kenar yapılır ve kilim çözgülerden kesilerek ayrılır.

Derleme yapılan kilimci ustası Sedat Eyibardakçı kilimleri iki şekilde dokumaktadır. ilk olarak yolluk adını verdiğimiz kilimler, ikinci olarak büyük bir çaba ve emek isteyen motifli kilimlerdir. Yolluk adlı kilimlerin ipleri, el örgüsü kazaklar eskidikten sonra değerlendirmek amacıyla tekrar sökülüp kilim ipliği haline getirilmesiyle elde edilir. Bu şekilde hazırlanan ipler çıkrık adı verilen tahtadan yapılan bir alette sarılır. ipler çıkrıkta ortası delik olan uzun bir çubuğa sarılır. Bu çubuğa makara adı verilmektedir.

Makaralar mekik adı verilen yine tahtadan özel olarak yapılmış alete yerleştirilerek yollukların dokunulması için gerekli şartlar hazırlanmış olur. Yolluklar dokunurken düzgün bir şekilde dokunulması, mekiğin düşmemesi için mitit yani kemer adı verilen iki parça tahtadan oluşan uzun çubuk kullanılır. Yolluklar dokunduktan sonra bıçakla çözgüler kesilir. Devam edilecek diğer yolluğun ucu kertme tahtasının (sermin) arasına sıkıştırılarak yolluğun bir kısmı tahtaya sarılır. Daha sonra dokumaya bırakılan yerden tekrar başlanılır.

Diğer kilim dokuma aleti duvar tezgahıdır. Mahrudi adı verilmektedir. Bu tezgahta halı ve kilim dokunabilir. Usta, daha çok motifli kilimleri dokumaktadır. Bu tezgaha çözgüler sarılmaktadır. Ölçülere göre çözgüler düzenli şekilde demir çubukların arasından geçirilir. Çözgü sarılma işlemi bittikten sonra artık kilimler dokunmaya hazır hale gelir. Tezgahın alt tarafı sabit olup diğer kısımları oynaktır. Kilimin boyu vidalar kullanılmak suretiyle değiştirilebilir. Dört parçadan oluşmaktadır.

Ürünlerin Pazarlanması ve Kazanç Durumu

Cuma Korkmaz, atölyesinde müşterilerinin getirdiği ipe ve tercihlerine göre desenler oluşturmaktadır. Yaptığı ürünleri dükkanlara satmaktadır. imkansızlıklardan dolayı turizme yönelik üretim yapamamaktadır.
Taleplerin artışı özellikle turistlerin halı kadar kilime de önem vermesi, kilim üzerine dikkatleri daha da artırmıştır.

Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Meslekler Kitabı, ( M. Öcal Oğuz, Emine Aydoğan, Nilgül Aytuzlar, Tuba Saltık Özkan