Genellikle ozan ve yazarların yapıtlarından, belirli bir yöntem ve amaca göre seçilmiş parçalardan oluşturulan derlemeye antoloji (güldeste, seçki) adı verilmektedir.
Düzenleyicilerinin sanat anlayışı ve beğenisine uygun nitelikli antolojilerde, genellikle aynı edebiyat türünden örnekler toplanır. Bunun yanısıra, belirli bir dönemde ortaya konulmuş edebiyat yapıtlarından ya da bir yazarın, bir ozanın yapıtlarından seçmeler yapılarak da antoloji düzenlenebilmektedir. Belirli bir ulusun ya da dünya uluslarının edebiyatlarından seçilmiş parçaları kapsayan antolojilere de rastlanır.
• Türk edebiyatında eski dönemlerden kalma birçok antolojiden söz edilebilir.
• Divan edebiyatındaki «nazire mecmuaları» (Divan şairlerinin birbirlerinin şiirlerine yazdıkları nazirelerden oluşur) ile şuara tezkireleri (Divan şairlerinin kısa yaşam öykülerini ve seçilmiş şiirlerini kapsar) şiir antolojilerinin ilk örnekleri arasında anılabilir.
• Halk edebiyatındaki cönkler (halk ozanlarının ürünlerinden yapılmış derleme) de antoloji niteliğini taşır.
• Tanzimat döneminden sonra düzenlenen antolojiler arasından Ziya Paşa’nm Harabat ı (3 cilt, 1874) ile Ebüzziya Tevfik’in Nümune-i Edebiyat-ı Osmaniye’si (1878) oldukça ilgi çekicidir.
eCumhuriyetten sonra düzenlenen antolojileri iki bölümde toplayabiliriz: Şiir antolojileri ve düzyazı (nesir) antolojileri.
• Şiir antolojileri, ya başlangıcından bugüne kadar ya da belirli edebiyat dönemlerinde ortaya konulmuş şiir seçmelerinden oluşur. Bu tür antolojiler arasında Dünden Bugüne Türk Şiiri (Asım Bezirci, 1968), Tanzimattan Günümüze Kadar Türk Şiiri (Rauf Mutlu ay), Kurtuluştan Sonrakiler (Orhan Burian, 1946), Eski Türk Şiiri (Reşit Rahmeti Arat, 1965), Eski Türk Edebiyatında Nazım (Fahir İz, 2 cilt, 19661987), İzahlı Divan Şiiri Antolojisi (Necmettin Halil Onan, 1940), Divan Edebiyatı Antolojisi (Fuat Köprülü, 1932-1934), Divan Edebiyatı Antolojisi (Halil Erdoğan Cengiz, 1972), Türk Saz Şairleri (5 cilt, 19521965), İzahlı Halk Şiiri Antolojisi (Pertev Naili Boratav-Ha-lil Vedat Fıratlı, 1943), Türk Tasavvuf Şiiri Antolojisi (Abdülbaki Gölpmarh, 1972), Evlerinin Önü (Cahit Öztelli, 1972), Halk Şiiri Antolojisi (Ali Püsküllüoğlu, 1975), anılabilir.
• Düzyazı (nesir) antolojileri de, ya bütün düzyazı türlerinden seçilmiş örnekleri kapsar ya da belirli bir edebiyat türüyle ilgili yapıtlardan seçilmiş parçalardan oluşur. Bü tür antolojiler arasında da özellikle şunları belirtebiliriz: Eski Türk Edebiyatında Nesir (Fahir İz, 1964); Dil Devriminden bu Yana Düzyazı Örnekleri (1964); Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman (Cevdet Kudret, 2 cilt 1965-1967); Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman (Tahir Alangu, 2 cilt 1959-1965); Denemeler – Dene meciler Antolojisi (İ. Kemal Karadayı, 1977); Ünlü Yazarlardan Seçme Denemeler (Sa-bahat Emir); Cumhuriyet Döneminde Türk Mizahı (Aziz Nesin, 1973); Türk Hiciv ve Mizah Antolojisi (Sunullah Arısoy, 1987); Düşünsel Yazılardan Seçmeler; Kavramlar ve Boyutları (Mahir Ünlü, 1977).
•Bunların dışında, konularına göre hazırlanan antolojiler (Behçet Necatigil, Atatürk Şiirleri, 1963; Asaf Halet Çelebi, Divan Şiirinde İstanbul, 1953) ile dünya edebiyatına ‘ilişkin antolojiler (Cevdet Kudret, Batı Edebiyatından Seçme Parçalar, 1972; Kernal Karadayı, Başlangıcından Bugüne Dünya Şiiri Antolojisi, 1958; Orhan Veli Kanık, Fransız Şiiri Antolojisi, 1947; İlhan Berk, Dünya Şiiri, 1969; Ülke Ülke Çağdaş Dünya Şiiri, 1. cilt 1979, Milliyet Sanat Dergisinin eki olarak yayımı sürüyor; Çekoslovak Hikâyeleri Antolojisi, Çağdaş Rus Hikâyeleri Antolojisi vb.) de vardır.
