Aslan motifi nedir, neyi simgeler? Türk kültüründe ve destanlarda Aslan motifi nasıl kullanılmıştır? Aslan motifinin özellikleri nelerdir?
Türk destan ve masal edebiyatında, aslanlar arasında büyümüş ve Arslan adını almış kahramanlara rastlanır. Dede Korkut hikayelerinden birinde geçen Arslan Basat bunlardandır.
Türk sanat eserlerinde çok eski devirlerden beri aslan motifi kullanılmıştır. Güneydoğu Avrupa bozkırları ile Ordos arasındaki sahada bulunan eserlerde de aslan motifine rastlanır.
Massoget bu buluntuları, Hun, Sarmat ve İskit’lere bağlarsa da durum tam aydınlanmış değildir. Sümer-Mezopotamya ve dolayısıyla Çin sanatı ile de ilgili olan bozkır sanatı üzerinde ilk Türk sanatı çok etkili olmuştur. Bozkır sanatı buluntularından Kelermes’te çıkan keçiyi parçalayan aslan motifli altın kupa Babil sanatı; Tibet’in kuzeydoğusunda bulunan başını sol tarafa çevirmiş ve bacakları üzerine oturmuş gür yeleli aslan motifli plaka bozkır sanatı örneklerindendir. Daha sonra İran ve Sasani sanatında önemli olan aslan, Hemedan’da şehir kapısında Bab-el-asad adı verilen heykel şekliyle görülür.
Halep’te yapılan kazıda çıkan siyah tastan aslan heykeli tılsım sayılmıştır. Ayrıca Budist resimlerinde, Tibet stupalarında da aslan motifi görülür. Türklerle beraber bu motifin batı ve güneybatıya geçmiş olduğunu Proto Bulgar dediğimiz Türk Bulgarlarının eserlerinden öğreniyoruz.
Türkler İslamiyet’i kabul ettikten sonra aslan figürünü kullandılar. Ahmed bin Tolun, yaptırdığı Kataya kalesinin birine aslan heykeli koydurmuştur. Xlll. yy. da Melik üz-Zâhir Baybars’ın bahçesinin kapısında da iki heykel vardı (Arap Sanatı müzesi, Kahire). Anadolu Selçuklu sanatında da aslan heykel ve kabartmalar çok kullanılmıştır. Ayrıca Türkler ve İranlılar aslanı bayrak, arma ve paralar üzerinde sembol olarak da kullanmışlardır. Mithracılık sembolleri arasında da aslan vardır.
Gazneliler ordusunda aslan motifli bayraklar taşınıyordu. Firdevs’i belki de buna dayanarak İran kahramanlarının da bu türlü bayraklar taşıdıklarını söyler. Gaznelilerin bu motifi nereden aldıkları tartışmalıdır. Mısır’da Fatımiler zamanında hükümdarların alametlerinde, hilalin içi de sarı ve kırmızı renkli ve aslan motifi bulunan bir kumaş bulunmuştur. Fakat bu, hukuki bir sembol değil sadece eski bir gelenekti.
W. Eberhard’a göre ilk Müslüman Türklerdeki aslanın gerek hukuki sembol ve gerekse sanat motifi olarak kullanılmasında İslam’dan önceki Türk devletlerinin ve Sasanilerin etkisi olmuştur.
İran şairlerinin eserlerinden öğrendiğimize göre Büyük Selçuklular ordusunda kullanılan bazı bayraklara, halı ve kumaş üzerlerine aslan motifi işlenmiştir. Memlûk emiri Melik-Ü-Zâhir Baybars, Ortaçağ Avrupası’nda olduğu gibi kudret sembolü aslanı şahsı arması olarak binalarda ve bastırdığı gümüş paralarda kullanmıştı.
Anadolu’da Danişmendiler sikkeler üzerinde aslan motifini kullanmışlardı. Bunun yanında Artuklu, İlhanı, Osmanlı, sikkelerinde de aslan motifi görülmektedir. Moğol sikkelerinde ise aslan resminin paraların basıldığı yılı, on iki hayvan takvimine göre gösteren bir işaret olduğu sanılmıştır.
Aslan ve güneş İslam motifinin güneş ile birlikte kullanılması geleneği eski Mezopotamya medeniyetine kadar çıkmaktadır.
Dede Korkut Kitabında da Oğuzlara ait bilgiler aslan adının İslamiyet’ten önceki Türklerde çok kullanılmış olduğunu belirtir
Eski Türkler yakından tanıdıkları yırtıcı kuş ve hayvanların isimlerini, özel ad ve unvan olarak kullanırlardı. Tarihi kaynaklarda aslan adı veya unvanlı birçok Türk’ten bahsedilir.
Eski Türkler, Arslan kelimesini hükümdar unvanı olarak da kullanırlardı. İslamiyet’ten önceki Türk devletlerinin geleneklerini en çok koruyan Karahanlılarda bu kelimeye resmi hükümdar unvanı olarak rastlanır. Bu hükümdarlar, Arslan veya Buğra unvanı alırlardı. Karahanlılar dan sonra da resmi unvan şeklinde olmamakla beraber, Arslan ad ve unvanlı pek çok Türk hükümdarı vardır.
Meydan Larousse / Cilt 2 Sayfa 173