Osmanlı padişahlarının tahta çıkması.
Osmanlı devletinde padişahın ölümü ya da hal’i üzerine yeni padişahın tahta çıkmasıyla ilgili olarak cülus etti, tahta oturdu, tahta geçti, taht-ı saltanata cülus etti, cülus-u hümayun oldu denirdi. Eski padişahın ölümü ya da hal’i, yerine geçecek olan şehzadeye darüssu ade ağası tarafından bildirilirdi. Darüssa-ade ağası şehzadenin koluna girerek eski padişahın cesedini gösterir, sonra da şehzadeyi öteki koluna giren silahtar ağa ile birlikte Hırka-i şerif dairesi’ne götürürdü. Yeni padişaha sadrazamla şeyhülislam hemen biat eder, teşrifatçı da cülus zamanını törene katılacaklara bildirirdi. Tören giysilerini giyen yeni padişah Ak-ağalar kapısı’nın (Babüssaade) önüne kurulan tahta oturduktan sonra teşrifatçının düzenlediği sıraya göre biat töreni başlardı. Önce nakibüleşraf, daha sonra Kırım hanzadesi, saray ağaları, öteki devlet ileri gelenleri biat ederlerdi. Teşrifatçının etek öpmesiyle sona eren biat töreninin ardından, eski padişahın cenaze törenine katılan padişah, Enderun’a dönerdi. Cülustan birkaç gün sonra Eyüp Sultan’a giderek kılıç kuşanır (KILIÇ ALAYI), atalarının türbelerini ziyaret ettikten sonra Saray’a dönerdi.
Cülus terakkisi tahta yeni çıkan her padişahın ‘kullarımın bahşiş ve terakkileri makbulümdür” diyerek cülus bahşişi ile birlikte askere terakki vermesi âdettendi.
Genellikle yeniçerilerin gündeliklerine bir, kapıkulu süvarilerinin gündeliklerine iki akçe terakki verilirdi.
Cülus tebliği yabancı devletlere elçiler gönderilerek bildirildiği gibi istanbul’daki elçilerine de birer yazıyla bildirilirdi. Kutlama için gelen elçiler padişah tarafından özel törenle kabul edilirdi. Ayrıca cülus, ülke çapında duyularak hutbenin yeni padişah adına okunması istenirdi.
Büyük Çıkma Nedir?
Büyük Çıkma Bir padişahın ölmesi veya tahttan indirilmesi, yeni padişahın tahta çıkması üzerine sarayda geniş çapta değişikliklere gidilir; hasoda, hazine, kiler ve seferli koğuşlarından gençler dış görevlere atanır, odalar arasında nakiller gerçekleştirilir; haremden ise önceki padişahın hasekileri, ikballeri, kalfaları, kızları, hayatta ise annesi Eski Saray’a gönderilir, cariyeler durumlarına uygun kimselerle evlendirilirlerdi. Cülus çıkması da denen bu değişikliklere bağlı olarak Enderun’a, Galata Sarayı ve İbrahim Paşa Sarayı ocaklarından gençler, hareme de yeni cariyeler alınırdı. Her padişah değişikliğinde yinelenen bu uygulamaya büyük çıkma, her yıl yapılan sınırlı değişikliklere ise küçük çıkma denirdi.
