Denizli Kızılhisar Da Kızılhisar Bardağı Yapımı. Kızılhisar Bardağı Nedir? Nasıl Yapılır? Cemile Yılanlı’dan Derlenen Bilgiler
- Derleyen: Halime Kocakelle
- Derleme yeri ve tarihi: Kızılhisar/Denizli, 2004
- Kaynak kişi: Cemil Yılanlı, 1950 Denizli doğumlu, evli, ilkokul mezunu.
- Mesleği kaç yıldır yaptığı: 35 yıldır yapmaktadır.
- Mesleği kimden öğrendiği: Babasından öğrenmiştir.
Kızılhisar bardağı kırmızıya çalan kiremit renginde, ağız kısmındaki emziği ve kulpuyla kendine has özellikleri olan toprak bardaktır.
Kızılhisar Bardağı Nasıl Yapılır?
Öncelikle Kızılhisar ‘ın dağlarından getirilen kırmızı toprak bir elek yardımıyla elenir. Böylece toprak içindeki taş ve iri kum tanelerinden ayırmış olur. Eğer bu taş ve kum taneleri topraktan ayrılmazsa, bu topraktan elde edilmiş olan bardaklar pişirilme sırasında patlayıp parçalanmaktadır.
Toprak bu eleme işleminden sonra büyük bir alanda, su verilerek özlü bir hamur kıvamına gelinceye kadar yoğrulmaktadır. Yoğrulan bu çamur, kullanılmadan bir iki gün kıvamını alması için bekletilir. Bu çamur haftalarca depolana-bilme özelliğine de sahiptir. Daha sonra çamurdan bardak yapmaya yetecek kadar alınır ve “çark” denilen düzenek üzerine koyularak döndürülmeye başlanır. Çark döndükçe usta, elini ıslatarak çamura su verip çamuru şekillendirmeye başlar. Çamurdan, bardağın önce geniş karnı meydana gelir.
Karın kısmı meydana gelirken “elcik” adı verilen ceviz ağacından yapılmış kare ve dikdörtgen, ortasında delik olan ince tahta parçaları ile düzeltilir. Elciğe bu düzeltme işlevinden dolayı ” düzlembeç” de denilmektedir. Karın kısmı şeklini aldıktan sonra bardağın boğaz kısmına geçilir. Boğaz kısmı emziksiz ve kulpsuz tamamlanır. Daha sonra çark dönmeye devam ederken ince bir tel yardımıyla bardak, taban kısmından kesilir ve toprak bardak tamamlanmış olur. Bu aşamadan sonra bardak, çamurun kurutulması için güneşte bırakılır. Güneşte kuruyan bu bardakların boğaz kısımları özenle kırılır. Kırılan bu kısımlara yapılan emzik (ümzük) ve kulp yerleştirilir ve toprak bardak hiç nemi kalmamak üzere yeniden kurumaya bırakılır.
Hiç nemi kalmayacak biçimde kuruyan toprak bardaklar özel pişirilme fırınına yerleştirilir. Bu fırın bir seferde yaklaşık sekiz yüz, dokuz yüz bardak alabilmektedir. Bardaklar yerleştirildikten sonra fırının ön kısmında bulunan odunlar ağır ağır yakılır. Fırının içinde ateş, çalılarla harlatılır. Sıcaklık yaklaşık yüz elli- iki yüz dereceyi buluncaya kadar çalı yakılmaya devam edilir. Bu sıcaklıkta toprak bardaklar hemen hemen yirmi dört saat pişirilir ve bardaklar bu süreç içinde kırmızı rengini alır. Ateş söndükten dört beş saat sonra soğuyan bardaklar fırından çıkarılır ve ortaya kullanıma hazır hale gelmiş Kızılhisar bardağı çıkar.
Meslekle İlgili Sorunlar ve Ürünün Pazarlanma Durumu
Eskiden her evde mevcut olan toprak bardaklar plastik ve cam ev aletlerinin yaygınlaşması üzerine giderek önemini kaybetmiştir. Bu sebeplerle bardak yapımcılığı da varlığını devam ettirememiş ve toprak bardak yapan ustaların sayısı oldukça azalmıştır. Öyle ki bardağıyla meşhur Kızılhisar ilçesinde bile bu ustaların sayısı bir elin parmaklarını geçmez. Şu anda bu mesleği yapan ustalar da üretimlerini sipariş üzerine yapmaktadır. Turistik yerlerdeki oteller bu bardakları, içinde kebap türü yemekler yapmak amacıyla sipariş etmektedirler.
Toprak bardak üreticisi olan bu ustalar geçimlerini sağlayabilmek için bardağın yanında balkon ve bahçe saksıları, güveç tencereleri, vazolar vb. üretimlere de yönelmişlerdir.
Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Meslekler Kitabı, ( M. Öcal Oğuz, Emine Aydoğan, Nilgül Aytuzlar, Tuba Saltık Özkan