Dilli Nefesli Sazlar
Hemen hepsi ağacın içi oyularak yapılır. Boyları 20 cm’den 80 cm’ye kadar değişiklik gösterir. Bu sazların ağıza gelen kısmından başlamak üzere, nefesi kontrol ederek ses çıkartılmasını sağlayan bir parça yerleştirilmiştir ki buna “Dil” adı verilir. Dilin hemen bittiği yerde sazın üstüne veya arkasına gelecek şekilde ses çıkarmaya yarayan oyuk açılmıştır. Bu sazlarda çeşitli tonlarda ses elde etmeye yarayan ve 7 tanesi üstte ve 1 tanesi de altta olmak üzere 8 adet delik vardır. Bu sazın alt tarafında parmak basılmayan bir delik daha vardır ki buna “Şeytan Deliği” adı verilmektedir.
Dilli nefesli sazlar sabit perdeli olurlar. Dilli nefesli sazlardan bazıları şunlardır: Çoban Kavalı. Dilli Düdük. Kaval Düdüğü, Tütek, Dillice. Yelli Düdük, Hosüttük. Şudurbu,….
Dilsiz Nefesli Sazlar
Pirinçten ya da ağaçtan imal edilirler. Dilli nefeslilerde olduğu gibi 20 cm ile 80 cm arasında değişen boyutlardadırlar. Genellikle de “Çoban Kavalı” olarak tanınırlar. Dilsiz nefeslilerin delik sayıları dilli nefeslilerdeki gibidir. (7 tanesi üstte, 1 tanesi altta)
Kartal kemiğinden yapılan “Çığırtma” da dilsiz nefesli sazlardandır. Çığırtma Elazığ ve civarında yaygındır. Yaklaşık 20-30 cm uzunluğunda olup oyun havası ve türkülere eşlik eden bir sazımızdır.
Bir çeşit çitte kavala benzeyen “Argun” Antakya ve Yayladağı çevresi ile Güney Anadolu’da yaygındır. Kavallardan birine delik açılmadan çalınıyor olması bu sazın en önemli özelliklerindendir. Kendisine ait bir ses yapısı vardır.
“Zambır” ise Argun gibi olup iki kavaldan meydana gelir. Gaziantep ve Urfa yörelerinde yaygın bir halk sazıdır.
