Ekonomik anlamda yapılan inkılaplar nelerdir? Ülkenin gelişmesine nasıl katkı sağlamıştır?
Siyasal bağımsızlığın, ekonomik bağımsızlığa dayandığını çok iyi bilen Mustafa Kemal, yeni devleti ekonomik yönden güçlü hale getirmek amacıyla daha Kurtuluş Savaşı yıllarında çalışmalar başlatmıştı. TBMM, 1 Mart 1922’de ekonomi politikasını şöyle belirlemişti:
- Kapitülasyonlar nedeniyle geri kalmış sanayiyi canlandırmak
- Ormanları korumak ve ormanlardan en iyi şekilde yararlanmak
- Kamu çıkarlarını doğrudan ilgilendiren kuruluşları ve girişimleri sahip olunan güç oranında devletleştirmek
- Madenleri işletmek ve bu alanda çalışmak isteyen özel girişimcilere yardımcı olmak
- Tarım ve sanayi alanında dengeli gelişmeyi sağlamak, devlet bütçesini ekonomi ile uyumlu hale getirmek
Böylece, daha bağımsızlık kazanılmadan ülkeyi kalkındırma programında ekonomik faaliyetler bir bütün olarak kabul edilmişti. Çünkü ülkenin her alanda kalkınmaya ihtiyacı vardı. Kurtuluş Savaşı kazanıldıktan sonra izlenecek ekonomik politikayı saptamak amacıyla 18 Şubat 1923’te, İzmir’de “Türkiye İktisat Kongresi” toplanmıştır. Toplumun çeşitli kesimlerinden 1135 delegenin katıldığı bu kongrede, tartışılan konular arasında kapitülasyonların kaldırılması da yer almıştır.
– Değişik iş çevrelerinden temsilcilerin katıldığı kongrenin en önemli sonucu, “Misak-ı İktisadi” denilen Milli Ekonomi İlkesinin kabul edilmesidir. 1 Buna göre, Türk milleti kan dökerek kazandığı i bağımsızlığından asla taviz vermeyecektir. Ekonomik kalkınma bu bağımsızlık içinde sağlanacaktır.
– Milli ekonomi ilkesi, büyük devletlerin boyunduruğu altına girmeden Türkiye’nin, kendi çabasıyla 3 kaynaklarını değerlendirerek kalkınmasını öngörülmüştür.
– Kongrede özel girişimcilerin kredilerle desteklemesi, bunun için bir devlet bankasının kurulması sanayinin geliştirilmesi, özel sektörün kuramadığı büyük işletmeleri devletin kurması, yabancı tekellerden kaçınılması, iş erbabına işçi denilmesi ve sendika kurma hakkının tanınması temel ilkeler olarak kabul edilmiştir.
– Ekonomik alanda atılan en önemli adım ise Lozan Barış Antlaşması ile kapitülasyonların kaldırılmasıdır. Böylece Anadolu toprakları, Avrupa devletlerinin hammadde kaynağı ve pazarı olma durumundan kurtarılmıştır.
Tarım Alanında Gelişmeler
– Ürün üzerinden peşin olarak alınan ve giderek Türk köylüsü için ağır bir yük olmaya başlayan Öşür (Aşar) vergisi kaldırılmıştır (17 Şubat 1925).
– Böylece devlet desteğiyle köylünün, üretimde daha verimli hale gelmesine çalışılmıştır.
– Köylüye ucuz kredi sağlamak için, Ziraat Bankası’nın imkânları artırılmıştır.
– Tarım Kredi Kooperatifleri, (1928 – 1929) fidanlık ve üretme çiftlikleri ile tarımı modernleştirmek ve geliştirmek amacıyla Yüksek Ziraat Enstitüsü kurulmuştur.
– Çay ve şeker pancarı gibi endüstriyel bitkilerin ekimi yaygınlaştırılmıştır.
– Topraksız köylüye toprak vermek amacıyla, 1929’da Toprak Reformu Kanunu çıkarılmıştır. Ancak bu reform amacına ulaşamamıştır.
Ticaret Alanında Gelişmeler
– Cumhuriyetten önce, ticaret işleri daha çok azınlıkların elindeydi. Bu nedenle Atatürk, ticaret hayatını, milli çıkarlar doğrultusunda geliştirmek için çaba harcamıştır.
– İş sahiplerine kredi sağlamak için, ilk özel banka olan İş Bankası’nı kurmuştur (1924).
– 1 Temmuz 1926’da Kabotaj Kanunu çıkarılmış ve limanları arasında gemi işletme hakkının sadece Türklere ait olduğu belirtilmiştir; çünkü Osmanlı Devleti’nde kapitülasyonlar nedeniyle Türkler, kendi denizlerinde ve kendi iskeleleri arasında gemi işletemiyorlardı.
Sanayi Alanında Gelişmeler
– Özel sektörü sanayi alanına çekmek ve özendirmek için, “Teşvik-i Sanayi Kanunin çıkarılmıştır (1926). Ancak halkın elinde yeterli sermaye bulunmadığından, temel tüketim mallarını ve önemli hizmetleri devlet üretmeye başlamıştır.
– 1933’te, İlk Beş Yıllık Kalkınma Planı uygulanarak devletçilik ilkesine geçilmiş ve temel sanayinin devlet eliyle gerçekleştirilmesine başlanmıştır.
– Bunun sonucu, tekstil, yapay İpek (Gemlik), cam (Paşabahçe), deri (Beykoz) ve kâğıt (İzmit) fabrikaları, 1939’da Karabük’te ilk demir çelik fabrikası açılmıştır.
– Yeraltı zenginliklerini ortaya çıkarmak amacıyla MTA (Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü) kurulmuştur. (1935).
Bayındırlık, Ulaştırma, Sağlık ve Tıp Alanında Gelişmeler
– 1939’a kadar demiryolu yapımına öncelik verilmiştir. Ayrıca yabancı işletmelerin elinde bulunan, demiryolları ise millîleştirilmiştir.
– Kabotaj Kanunu çıkarıldıktan sonra deniz taşımacılığı geliştirilmiştir.
– Okul, hastane, kamu binaları, baraj ve köprüler yapılmıştır.
– İlk TBMM Hükümeti’nde Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı kurularak sağlık hizmetlerine büyük önem verilmiştir,
– Hastane, doktor ve diğer sağlık personelinin sayısı artırılmıştır.
– Sıtma, trahom, frengi ve verem gibi hastalıkların yönlenmesine çalışılmıştır.
– Ankara’da Hıfzısıhha Enstitüsü kurulmuştur.