Gündönümü ÅŸenlikleri, her yıl kıştan bahara çıkışı ya da hasat mevsiminin sona eriÅŸini kutlamak amacıyla düzenlenen çeÅŸitli ÅŸenliklerin genel adı.Â
Anadolu’nun birçok yöresinde günümüzde de deÄŸiÅŸik adlarla yapılan gündönümü ÅŸenliklerinin kaynağı, eski Anadolu kültürü ve inanışlarıdır. Evrendeki tüm olayların bir tanrı ya da tanrıça tarafından yönetildiÄŸine inanılan eski çaÄŸlarda bu ÅŸenlikler, dinsel bir nitelik taşıyordu. Daha çok ekin ekme ve biçme dönemlerinde yapılan gündönümü ÅŸenlikleri, evreni yöneten, mevsimlerin deÄŸiÅŸimini, doÄŸurganlığı, ekinlerin yeÅŸermesini, yaÄŸmurun yaÄŸmasını saÄŸlayan bereket tanrı ve tanrıçaları adına düzenleniyordu.
En eski gündönümü şenliklerinin doğayı, canlılığı ve verimliliği simgeleyen tanrıça Kybele adına yapıldığı bilinmektedir. Tanrıça Kybele için yapılan törenler Attis efsanesinin bir devamı niteliğindeydi ve ölüp dirilmeyi, doğayla bütünleşmeyi simgeliyordu. Gizemli şenlikler arasında Kybele rahipleri kendilerini hadım ediyor ve akıttıkları kan ve yitirdikleri erkeklik gücünün daha evrensel bir nitelik kazanarak doğaya geçtiğine verimlilik ve canlılık sağladığına inanılıyordu.
Anadolu kaynaklı olan bu kült, Yunan ve Roma’ya deÄŸiÅŸik adlarla (Artemis, Diana, Leto vb.) geçmiÅŸti. Adına ÅŸenlikler düzenlenen Anadolu kökenli bir baÅŸka doÄŸa tanrısı da Dionysos’tur. DoÄŸayı ve yaratıcılığı simgeleyen Dionysos adına yapılan baÄŸbozumu ÅŸenlikleri de doÄŸanın ölüp dirilmesini, verimliliÄŸi ve insanların ÅŸarabı elde ettikten sonra, yaratıcılığın kökeninde bulunan deÄŸiÅŸim yapma gücüne kavuÅŸmasını simgeliyordu.
Bu tür şenliklerin Hititler ve Sümerler döneminde de yapıldığı bilinmektedir. Hititler ekin ekme ve biçme dönemlerinde, Sümerler bahar başlarında dinsel bir nitelik taşıyan şenlikler yapıyorlardı.
Günümüzde Anadolu’nun birçok yöresinde deÄŸiÅŸik adlarla yapılan gündönümü ÅŸenliklerinin, bu eski törenlerin biçim deÄŸiÅŸtirmiÅŸ birer uzantısı olduÄŸu öne sürülür. Hıdrellezmgezek* nevruzmcemal vb adlarla düzenlenen bu tür ÅŸenlikler, her yörenin inanç ve geleneklerine göre farklılıklar gösterir. Kimi yörelerde bu ÅŸenliklerde doÄŸanın ölüp dirilmesini simgeleyen ve bolluk getireceÄŸine inanılan seyirlik oyunlar düzenlenir kimi yörelerdeyse kırlara çıkılıp çeÅŸitli eÄŸlentiler, oyunlar, yarışmalar düzenlenerek doÄŸanın canlanışı ya da ürünün kaldırılması kutlanır.
Anadolu’nun çeÅŸitli yörelerinde özellikle Ege ve Trakya bölgelerinde baÄŸbozumuyla ilgili ÅŸenlikler de sürdürülmektedir. Bu ÅŸenliklerin ana özelliklerinden birini doÄŸanın yeniden canlanışını simgeleyen ölüp dirilme motifi oluÅŸturur. Oynanan seyirlik oyunlarda Anadolu’daki eski kültlerin kalıntısı olarak bu motife çokça yer verildiÄŸi dikkati çeker.