Hilal: Divan edebiyatında sevgilinin kaşları: “Yine bir kaşı hilalin sitemi çerh gibi I Kaddimi kıldı kemer, takatimi eyledi tâk (Yine feleğin çarkı gibi kaşı hilali andıran bir sevgilinin sitemi belimi büktü, direnme gücümü kırdı) [Baki].
Kaşın eğriliğyle hilalin biçimi arasındaki benzerliğe dayanan bu mazmun, hilalin görünmesiyle bayramın başlayışını da çağrıştırır. Sevgiliye duyulan özlem, onun görünmesiyle sona erer. Bu da bayrama benzetilir. Sevgilinin küsmesi karşısında âşığın gönlünün üzüntüyle hilale döndüğü anlatılır. .
İslam dininde ramazan orucu, Ramazan ve Kurban bayramları ve özel günler Ay yılına göre hesaplandığından, Ay yılında her ayın başlangıcını gösteren hilalin (yeni ay) saptanması, büyük bir önem taşır. Hz. Muhammed bir hadisinde 30 günlük ramazan orucu için “Hilali gördüğünüzde oruca başlayınız; yine hilali gördüğünüzde orucu bozunuz” der. Müslümanların oruca başlamaları ya da orucun tamamlanmış sayılabilmesi için en az iki tanığın hilali gördüklerini söylemeleri gerekir. Bu amaçla güneşin batışı sırasında hilalin gözlenmesine “rüyet-i hilal” denir.
Hz. Muhammed’in yukardaki hadisinin devamındaki açıklamasına göre, şaban ayının 29. gününün akşamında havanın kapalı olması nedeniyle hilali görme olanağı bulunamazsa, şaban ayı 30 gün sayılır. Aynı uygulama şevval ayının, dolayısıyla Ramazan bayramı’nın ilk gününün saptanmasında da geçerlidir. Buna göre, ramazan ayının 29. gününün sonunda hava açık olur ve hilal görülürse ertesi gün bayram yapılır. Hava kapalı olur ya da açık olmasına karşın hilal görülmezse, ramazan orucu 30’a tamamlanır.
Hilalin çıplak gözle görülmesinin olanaksız olduğu durumlarda astronomik verilere göre davranılmasının caiz olup olmadığı sorunu çözümlenmiş değildir. Bu konuda düzenlenen ve islam ülkelerinin resmi temsilcileri olan din ve astronomi uzman ve bilginlerinin katıldıkları “hilal konferansları “nda astronomik gözlemlerle elde edilen verilere, belli koşullarla uyulması ve böylelikle ramazan orucunun başlangıç ve bitişinin bütün islam ülkelerinde aynı günlere denk getirilmesi yolunda kararlar alındıysa da farklı uygulamalar sürmektedir (1988);
Hilal motifi, Türklerde Orta Asya’dan beri çadır başlarında, otağ tepeliklerinde, tuğlarda ve sancaklarda alem olarak kullanıldı. Osmanlı alemlerinin de bir bölümü hilal biçimindeydi. Cami kubbelerinin tepesindeki hilallerin uçları kıbleye dönüktür. Günümüzde de birçok islam ülkesinin bayraklarında hilal motifi yeralır.
