âlim, çoğul ulema, İslam bilginlerine verilen ad.
Ulema Osmanlı döneminde ilmiye adıyla ayrı bir sınıf oluşturmuştur. Dar anlamda âlim adı, hükümleri delilleriyle bilen fıkıhçıları, yani muhakkikleri belirtir. Delillere ulaşamayanlar, ancak benzerlik yoluyla hüküm verebildikleri için mukallid olarak anılır.
Hadisler, Hz. Muhammed’in âlimleri sürekli ibadet edenlerden bile üstün tuttuğunu, kendisinin mirasçısı saydığını, onlara Cennet’i müjdelediğini bildirir. Tasavvufta ise âlim adı, ilme’l-yakin aşamasına ulaşmış mutasavvıflar için kullanılır. Ama tasavvufta âlim adının, yalnızca şeriat hükümlerini bilip de tasavvufa yabancı kalan bilginleri belirtmek üzere küçümseyici, kınayıcı bir anlamda kullanıldığı da olur.
Alimle aynı kökten (ilmi türeyen bir başka sözcük, esma-i hüsnadan Tanrı’nın adları) biri olan Alîm’dir Gazali’nin tanımıyla Tanrı’nın olmuş ve olacak, olanaklı ve olanaksız her şeyi kusursuz biçimde bilmesini belirten bu ad Kuran’da hep tek başına geçer. Oysa Alim hep “alimü’l-gayb” tamlamasıyla geçer ve bu nedenle tek başına esma-i hüsna arasında sayılmaz.
