KADERİYYE Kula, her türlü İşinde yapma ya da yapmama seçenek (ihtiyar) ve gücünü (kader) tanıyan İslami bir inanç akımı.
Sufilere göre Tanrı’nın evrendeki bütün olay ve işlerin yaratılma ve yapılma nedeni olarak kabul edilen tümel istenci (irade-i külliye) yanında bir de kulun, onu her türlü İş ve davranışından sorumlu tutan ve tümel istencin bir parçası sayılan istenci (irade-i cüziye) vardır. Birinci istenci kabul edenler, insanların her türlü davranışından Tanrı’nın sorumlu olduğunu ve kulun bu istencin etkisi ve doğrultusunda davranmak zorunda kaldığını ileri sürerler. Bu görüş cebriye’ diye adlandırılır, ikinci görüşte olanlara göreyse, Tanrı insana akıl ile birlikte bir yapabilme gücü (kader) vermiş ve bu konuda onu özgür bırakmıştır; bu nedenle kul her davranışından sorumludur. Bu görüş, kaderiyye diye adlandırılır.
Kaderiyye akımı ile ilgili ilk yapıt Hasan el-Basri tarafından yazıldı (694). Ilımlı bir kadercilikten söz eden bu yapıta göre, Tanrı yalnız iyiyi yaratmıştır; kötü, insan yada şeytanın ürünüdür. Kul, ikisinden birini seçmede özgürdür. Ancak bu durum Tanrı’nın kulun her türlü davranışını önceden bilmediği anlamına gelmez. Tanrı, bir kulun günah işleyeceğini de, ondan sakınacağını da önceden bilir. Sonradan mutezile”ye mal edilen kaderiyenin, kula, Tanrı’nın gücü yanında bir başka güç tanıması, Tanrı’ya ortak koşmak sayıldı ve bu görüşte olanlar ateşperestlik (mecusilik) ife suçlandılar.
