Kastamonu’da Çarşaf Bağı yapımı ile ilgili olarak derlenen bilgiler. Çarşaf Bağı Nedir, Nasıl Yapılır? Özellikleri Nelerdir?
Kastamonu’da Çarşaf Bağı Yapımı
- Derleyen: Belma Yağmur
- Derleme yeri ve tarihi: Kastamonu, 2004
- Kaynak kişi: Makbule Çavdar, 50 yaşında, evli ve 4 çocuk sahibi, ev hanımı, ortaokul mezunu.
- Mesleği kimden öğrendiği: Annesinden öğrenmiştir.
Kastamonu ve yöresi geleneksel meslekler yönünden zenginlik gösterir. Şehirlere göçler, teknolojik gelişmeler, hızlı ve ucuz üretim ile el sanatlarının giderek azalmasına rağmen Kastamonu ve çevresinde geleneksel mesleklerin yaşadığı görülmektedir.
Kastamonu ve ilçelerinin en yaygın gelir getirici el sanatı “çarşaf bağı” dır. Özellikle yerli dokuma “sarı kıvrak” yatak çarşaflarının iki uzun kenarına veya dört kenarına pamuk ipliğinden, alet kullanmaksızın kadınların elleri ile düğümler atarak yaptıkları süslemelerdir. Kastamonu çarşaf bağları Kastamonu kadınlarının evlerinde yaptıkları bir el sanatıdır.
Kastamonu ili ve Cide, Şenpazar, Küre, Azdavay, Pınarbaşı gibi ilçelerinde çarşaf bağı yapımına çok rastlanır. Çarşaf bağı dar, ensiz tahta üzerinde tığ ve şiş kullanmaksızın 6-8 katlı pamuk ipliğine düğümler atılarak, tırnak ile sıkıştırılmak sureti ile yapılır.
Kastamonu çarşaf bağlamaları çarşaf kenarlarını, perde uçlarını, masa örtüsü kenarlarını, havlu kenarlarını süslemektedir.
Kastamonu çarşaf bağları kurt bağı, çilekli bağ, yürek, kazan kulpu, kesme şeker gibi modellere sahiptir.
Çarşaf Bağı Yapımında Kullanılan Aletler, Yapım Aşamaları
Kastamonu çarşaf bağı yapımında pamuk ipliği, çarşaf, makas, iğne, kumaş parçası, dikiş iğnesi ve ip kullanılır. Bu malzemelerin kullanım yerleri şöyledir:
Pamuk İpliği: Çarşaf bağının ham maddesidir. Krem ve beyaz renkte, 6-8 katlı bir iptir.
Çarşaf: Kastamonu’ya has sarı kıvrak adı verilen çarşaf kullanıldığı gibi düz beyaz çarşaf da kullanılabilir.
Makas: Çarşaf bağı yapımında kullanılan pamuk ipliğinin kesilmesi için kullanılır.
İğne: iki çeşit iğne kullanılır. Yorgan iğnesinin ucuna geçirilen pamuk ipliği sayesinde çarşaf bağı yapımı daha kolaylaşır. Dikiş iğnesiyle çarşaf bağı, sarı kıvrak çarşafa dikilir.
İplik: Dikiş ipliği kullanılır. Bu iplikle çarşaf bağı çarşafa dikilir.
Çarşaf bağı için önce pamuk ipliğinden çarşafın kenar uzunluğuna göre zincir çekilir. Bu zincir, kumaş parçasına teyellenir. Bazen çarşaf bağı çarşafın iki uzun kenarına yapıldığı gibi dört kenarına da yapılabilir.
Pamuk ipliğinden yapılan zincirlere 25-30 cm uzunluğunda pamuk ipliği geçirilir. Bu geçirilen pamuk ipliklerinin boyları eşit olmalıdır. Çünkü iplerin birinin kısa olması durumunda yapılan model tam olarak ortaya çıkmayabilir.
Bütün ipler zincire geçirildikten sonra sıra hangi modelin yapılacağına karar vermeye gelir. Çarşaf bağı yapımında birçok model vardır. Bu modellerden bazen iki ucu ayrı diğer iki ucu ayrı model seçildiği gibi her uçtaki modeller aynı da olabilir.
Yürek Modelinin Yapımı
Baştan iki ip, iki parmağın arasına alınır. Bu iki ipten birini diğerinin üzerinden geçirip baş parmak tırnağıyla düğüm atılır. 7 sıra bu şekilde yapılır. Böylece küçük kareler oluşur. Bu işlemlerden sonra dört ipi birleştirip tekrar düğümler atılır. Bu düğümlerle ipler dörder dörder sıralanır. Bir sırada dört ip yan yana gelir. Bu iplere de tırnak uçlarıyla düğümler atılır. Aynı işlem iki kere tekrarlanır. ipler ‘V’ şeklini alır. ‘V’ şeklindeki pamuk iplikler birleştirilir. Bu birleştirmeyle “yürek (kalp)” modeli ortaya çıkar.
Kalp şekli ortaya çıkınca bu şeklin kenarlarında ipler kalır. Bu ipler ikişer ikişer bağlanıp yandaki kalp şeklinin ipleriyle birleştirilir. iplerin kalan kısımlarına en başta yapıldığı gibi düğümler atılır. Bu düğümlerden iki sıra yapılır, küçük kareler ortaya çıkar.
Yürek modelinin sonunda saçakları yapmak için kalan ipler eşit boyda, 5 cm uzunluğunda kesilir. Bu kesilen ipler saçakları oluşturur. Böylece çarşaf bağı yapımı biter ve model ortaya çıkar.
Yapılan çarşaf bağının çarşafa dikilmesi için kumaş üzerinde yapılan model teyellerinden sökülür. Sökülen model çarşaf kenarına elle dikilir.
Çarşaf bağı, yapımı sırasında kirlenmişse yıkanıp ütülendikten sonra çarşafa dikilir. Bütün bu işlemlerden sonra çarşaf bağları kullanıma veya satışa hazır hale gelir.
Ürünlerin Pazarlanması ve Kazanç Durumu
Kastamonu çarşaf bağları genelde evlerde kadınların boş vakitlerini değerlendirmek ve kazanç sağlamak için sürdürdükleri bir el sanatıdır. Çarşaf bağı yapımı son zamanlarda halk eğitim merkezlerinde de öğretilmektedir.
Kastamonu’ya özgü bu el sanatı şehrin gelirinde son dönemlerde önemli bir yere sahip olmuştur.
Çarşaf bağlarının satış fiyatları modelin zorluğuna, çarşaf bağının uzunluk ve kısalığına göre değişir. Çarşaf bağlarına sadece Türkiye’den değil, dünyanın çeşitli yerlerinden gelen turistler de ilgi göstermektedir.
Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Meslekler Kitabı, ( M. Öcal Oğuz, Emine Aydoğan, Nilgül Aytuzlar, Tuba Saltık Özkan