Oğuz Kağan Destanındaki Aile Yapısı Nasıldır? Aile kimlerden oluşur? Aile düzeni nasıl sağlanmıştır?
“Oğuz Kağan efsanesinde görülen aile düzeni, daha çok ‘Baba ailesi’ ile ilgili idi”:
Şimdiye kadar sosyologlar aileleri, başlıca iki bölüm içinde incelemişlerdir. İlkel kavimlerde daha çok “Ana ailesi” görülüyordu. Fakat cemiyet ilerledikçe ve içtimaî seviye yükseldikçe “Baba ailesi” ne doğru bir gidiş vardı. Daha doğrusu Ana ailesi geriliği, Baba ailesi ise, bir toplumun olgunluğunu gösteriyordu. Bazı Moğol efsanelerinde, ana ailesinin izlerini görmüyor değiliz. Meselâ Cengiz-Han’ın atası kocasız bir kadın idi. Gökten inen sarı bir köpek şeklindeki hayvandan hâmile kalmış ve Moğol ulusunu meydana getirmişti. Türklerde ve Türk mitolojisinde, böyle bir “Ana-Ata” ya rastlamıyoruz. Türk mitolojisinin bütün ataları, – hatta istisnasız olarak – hep erkek ve büyük bahadır idiler. Burada da, Oğuz-Han’ın çocuklarının hepsi, erkek olarak doğmuşlar ve Türk milletine birer baba olarak meydana getirmişlerdi. Şunu da söylemekte fayda vardır: Eski Roma’da “Baba ailesi”, kayıtsız ve şartsız olarak, babanın hakimiyeti altında idi. Baba oğlunu satabilir ve öldürebilirdi. Ama Türklerde, böyle bir baba ailesi görmüyoruz. Oğuz-Han babasını bile, Müslüman olmadı diye öldürmüş ve ona karşı gelebilmişti.
Yer ve Gök Varlıklarının Oğuz’un Oğlu Olmaları
“Gök ve yerin türlü varlıkları, Oğuz-Han’ın oğulları oluyorlardı”:
Oğuz-Han, “gökten bir ateş gibi, ışık hâlesi içinde inen göğün kızı” ile evlendikten sonra, üç oğlu olmuştu. Bu oğullarının adları, “Gün-Han”, “Ay-Han” ve “Yıldız-Han” koyması, bize çok şey ifade eder. Zaten göğün belli başlı varlıkları, güneş, ay ile yıldızlar idiler. Ağaç kovuğunda bulduğu yerin kızından da, yine üç oğlu oluyordu. Bunların adını da “Gök-Han”, “Dağ-Han” ve “Deniz-Han” koyuyordu. Burada Türk mitolojisi ile Türk düşünce düzeninin, çok önemli bir meselesi ile karşılaşıyoruz. Yerin kızından doğan çocuklardan birinin adı “Gök-Han” idi. Ayrıca “Gök-Han” yerin kızının çocuklarının, en büyüğü idi. Yerin kızından, “Gök-Han” ın doğmuş olması, ilk bakışta bizi şaşırtıyordu. Halbuki bu kitapta sık sık söylediğimiz gibi gök kubbesi, aslında Türklerce, maddî bir varlık gibi düşünülüyordu.
Türkler gök kubbesini uzaydan ayrı düşünüyorlardı. Asıl gök, güneş ve ay ile yıldızların dolaştıkları, uzay idi. Eski Göktürk kitabelerinde de söylendiği gibi: Tanrı, gök ile yeri yarattıktan sonra, ikisi arasında da, insanoğlunu yaratmıştı. Yer ile göğü yaratan Tanrı, gök kubbesinin üstünde ve sonsuz feza içinde bulunuyordu. Eski Türkler göğe, “Tengri” derlerdi. “Tengri”, hem “gök” ve hem de “Yüce-Tanrı” anlamına geliyordu. Ama onlar, gök kubbesini anlatmak isterlerken, “ee” derler ve böylece, gök kubbesini, esas büyük Tanrıdan ayırırlardı. Bu çok eski Türk düşüncesinin izlerini, Oğuz destanında da, bulmamız bizi sevindirmektedir. “Çünkü, Türk düşünce düzeni, yüzyıllar boyunca değişmemiş ve ana çizgileriyle üç kıt’a üzerinde yaşamıştı”.
Burada önümüze çok önemli bir mesele de çıkmaktadır: bazılarına göre, “Gün-Han”, güneşin hanı; “AY-Han” ise, ayın hanı şeklinde açıklanmıştır. Onlara göre Türkler, güneşte de bir dünyanın olduğunu düşünmüş olmalı idiler. Oğuz-Han, en büyük oğlunu da güneşe bir Han olarak tayin etmiş olmalıydı. Bu düşünce tarzı, oldukça sakat ve yanlıştır. “Oğuz-Han’ın oğulları güneşin, ayın ve yıldızların hanları değil; bilâkis güneş, ay ve yıldızların ta kendileri idiler. Gerçi Oğuz-Han, yine insanoğlu sayılan Türk milletinin, bir atası idi. Fakat Oğuz destanında Oğuz-Han, yalnızca Türk milletini temsil etmiyor; aynı zamanda göğün ve yerin bütün varlıklarını da, kendi adı ve soyları altında topluyordu. Görülüyor ki, bir efsane gibi ve Türk milletinin türeyişi şeklinde karşımıza çıkan Oğuz-Kağan destanı, bütün kâinatın kendileri idiler. Gerçi Oğuz-Han, yine insanoğlu sayılan Türk milletinin, bir atası idi. Fakat Oğuz destanında Oğuz-Han, yalnızca Türk milletini temsil etmiyor; aynı zamanda göğün ve yerin bütün varlıklarını da, kendi adı ve soyları altında topluyordu. Görülüyor ki, bir efsane gibi ve Türk milletinin türeyişi şeklinde karşımıza çıkan Oğuz-Kağan destanı, bütün kâinatın oluş ve türeyiş mitolojisi halinde görünüyordu. İşte Oğuz-Han destanının, bizce en önemli olan özelliği bu idi. Sonradan bu altı oğullar dörder oğul daha türeyerek, 24 Oğuz boylarını meydana getireceklerdi”.
