Sakarya’da Bakırcılık, Sakarya ilimizde Kadir Bakırcıoğlu’ndan Bakırcılık mesleği ve nasıl yapıldığı ile ilgili derlenen bilgiler.
- Derleyen: Elif Çetinkaya
- Derleme yeri ve tarihi: Sakarya, 2004
- Kaynak kişi: Kadir Bakırcıoğlu, 1928 Sakarya doğumlu, evli.
- Mesleği kaç yıldır yaptığı: 50 yıldır yapmaktadır.
- Mesleği kimden öğrendiği: Babasından öğrenmiştir.
Bakırcılık mesleği Sakarya’da eski önemini yitirmiştir. Sakarya’nın merkezinde bulunan bakırcılar çarşısındaki dükkanlarının genellikle alt katları satış yeri, üst katları ise bakır ocağının ve aletlerin bulunduğu, bakır ürünlerin yapıldığı mekanlardır.
Bakır Tencerenin Yapım Aşamaları ve Kullanılan Araçlar
Önce ham bakır yere yatırılır, metreyle ölçülür. Yapılacak ürünün ölçüsünde kesilir. Kesilen parçalar dip kısmından tırnakla birbirine geçer, sonra o tırnak olan kısım dişlenerek kaynak olur. Kaynak yapılarak birleştirilen bakır nereye çevrilirse oraya gelir. Çünkü bakır yumuşaktır. Daha sonra, oluşan bu parça dövülerek istenilen biçime getirilir. Bakır dövülürken sertleşir, sertleşen bakırı yumuşatmak için bakırın ocakta tavlanması gerekir. Tavlanan bakır yumuşar ve istenilen şekle kolayca sokulur.
Kullanılan Araçlar
Bakırcılık sanatını icra ederken kullanılan aletlerden biri tokmaktır. Tokmak; bakırın kasnağını açmak, ağzını şekle sokmak ve bakırı dövmek için kullanılmaktadır. Ham bakır, bakırcılık maksadıyla kesildikten ve tırnaklar kaynatıldıktan sonra bakırcılık çekici ile perda yapılır. Bakır ürün çekiçten çıkarsa dövme bakır olur. Bakır dövme işine perda vurmak denilmektedir.
Bakırcılıkta çekiç ve tokmağın yanında örs, örs kütüğü vardır. Örs, bakır ürünü dövmek ve bakıra şekil vermek için kullanılır. Dip örsünde bakır ürünlerin dibi dövülmektedir.
Bir bakır tencerenin ağız kısmını oluşturmak için bakırın ağzı açılır ve açılan kısım örsün üzerine konularak çekiçle dövülür. Bu açılan kısımlara tel takılır. Telin üstüne bakırı büküp dövme işlemine devam edilir. Bu şekilde tencerenin ağız kısmı oluşur.
Bakırcılıkta kullanılan diğer aletler de güğüm perda örsü ve güğüm koltuk örsüdür. Güğüm perda örsü, bakır güğümleri yaparken güğümü dövme aşamasında kullanılır. Güğüm koltuk örsü ise güğümlerin koltuklarına yanaştırılıp bu kısımlarının dövülmesi, şekle sokulması için kullanılır. Bir diğer alet ise ibrik örsüdür. ibrik örsü, ibriklerin ince ağzından girerek karın kısımları üzerinde çalışmak için kullanılır.
Bakırcılıkta, bakırı tavlamak için ocak bulunmaktadır. Bu ocak motor ile çalışmaktadır. Eskiden körükle çalışan bu motor şimdi elektrikle çalıştırılmaktadır. Ocakta bakır kalaylama ve lehim işi de yapılmaktadır.
Bakırcılıkta kullanılan bir diğer alet de makastır. Makas ile ham bakır istenilen ölçüde kesilir. Kazan, tencere gibi bakır ürünlerin dip kısımları ektir. Bu kısımların dipleri birbirlerine geçmedir. Bu kısım kaynak yapılarak birleştirilir. Kaynak yapma işlemi ocak üzerinde gerçekleştirilir.
Bakırdan yapılan ürünlerin kullanılması için kalay yapılmaktadır. Kalaysız tencerede yapılan yemek zehirleyicidir. Bu nedenle belli aralıklarla kalayı gitmiş mutfak eşyaları kalaylanmaktadır.
Kalaycılıkta kullanılan aletler; kıskaç, gelberi, makas ve maşadır. Bir bakır ürün, ocak üzerinde kıskaç ve gelberi aletleriyle tutularak kalay yapılır. Bakır kıvama gelince nışadır atılarak, pamukla silinerek kalay yapılır.
Bakırcı ocağında lehim işi de yapılmaktadır. Lehim, kalayla kurşun karışımından meydana gelmektedir. Bakır ürünlerindeki delik kısımlar lehim yapılarak tamir edilir.
Bakırdan sini, tepsi, tencere, güğüm, ibrik, tas, maşrapa, kazan ve çeşitli süs eşyaları yapılmaktadır. Bakır ürünlerin yerini plastik, alüminyum, çelik gibi malzemeler alsa da bakırcılık sanatı günümüzde de yaşamaya devam etmektedir.
Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Meslekler Kitabı, ( M. Öcal Oğuz, Emine Aydoğan, Nilgül Aytuzlar, Tuba Saltık Özkan