Ters Motifi İle İlgili Halk İnançlar Nelerdir? Ters ve zıtlık motifi ile ilgili inançlar, uygulamalar
“Ters” veya “Zıtlık” motifi Türk kültürlü halkların yazılı ve sözlü kültüründe yer almış bir husustur.
Bilecik’te ve Aydın’da cenaze suyunun kaynatıldığı kazanın ters çevrilmesi gerektiği inancı vardır. Giresun’da, teneşir tahtası ters çevrilmez ise, ölünün tekrar döneceğine inanılır.
Manisa’da, mevtanın cinsiyetini çevreye duyurmak için ayakkabıları ters çevrilir ki bu inanç yukarıda da belirtildiği gibi oldukça yaygındır. Çanakkale’de kabristan ‘da tabutun ters çevrilmesi başucu tarafının geriye döndürülerek getirilmesi gerektiği inancı yaygındır.
Ahırına dönemeyip kırsalda kalan hayvanları parçalamaması için Kureyş Suresi tersine okunarak “Kurtağzı” bağlanır. Türk kültür dünyasında çok yaygın olan bu inancın değişik uygulama biçimleri vardır. Ortak noktaları bıçağın kapatılıp açılması ve ilgili duasının okunmasıdır.
Denizli’de, işine giden bir erkeğin önünden bir kadın geçse, o erkeğin işinin ters gideceğine inanılır. Yukarıda da açıklandığı gibi bu inanç da Türk kültürlü halklar arasında çok yaygındır. “Ters motifi” ile mesaj itibariyle tam uyuşmamasına rağmen dolaylı ilişkisi üzerinde durulabilir.
Birçok yörede görüldüğü gibi Edirne’de de, Hacıların ellerinin dışını değil, ters tarafı, içini öptürürler. Bu misaldeki “ters” in de muhakkak farklı izahları vardır.
Amasya’da sabun ve bıçak gibi bazı şeyler elden alınmaz. Onun yere konularak alınması uygun bulunur. Bazen de bu tur şeyleri uzatan, elinin tersi ile uzatır. Bıçak türünden nesnelerin doğrudan verilmesinin kavgaya yol açabileceğine inanılır. Bu inanç oldukça yaygındır. Bu inanç ve uygulama da sık ve birçok yerde görülen bir durumdur.
Balıkesir’de işi bozulan kimselerin camiye gidip imamın seccadesini ters çevirmesi halinde işlerinin düzeleceğini inanılır. Anadolu’da namazdan sonra seccadenin ucunun katlanması aksi halde şeytanın namaz kılacağı inancı vardır.
Bolu’da, Hıdrellezde çalışmama inancı vardır. Hıdrellezde çalışmanın, işlerinin ters gitmesine yol açacağına inanırlar. Halk inançlarında “ters motifi” oldukça yaygındır ve önemli bir yer tutar. Halk, bu tür uygulamalarla diğer âleme mesajlar verir. Olacak bir olayın olmaması dileğini iletir. Mesela; cenazede kazanın ters çevrilmesi, tabutun ters çevrilmesi, cenaze yıkanan kabın ters çevrilmesi, teneşir tahtasının ters çevrilmesi ile ölüm olayının, yerini yaşamaya bırakması istenilmiş olur.
Yağmur duasında elbiselerin ters giyilmesi, âmin için açılan ellerin parmakları aşağıya gelecek şekilde tutulması, kuraklığın yerini yağışa bırakması istemini dile getirmek içindir. Keza çok yağan yağmurun durması için ocaktan sacayağının çıkarılıp dışarıya ters atılması, aynı mantığın mahsulüdür. Tersle ilgili diğer uygulamalar için de aynı izah getirilebilir.
Bizde oluşan kanaat, Bazı fıkralarında olduğu gibi merkebine ters binmekle de Nasreddin Hoca, insanların anlaması, meraklanması, düşünmesi ilgilenmesi ve benzeri hallerinde tersini yapıp güldüklerini düşündürmeği amaçlamıştır.
Kaynak: Yaşar Kalafat, İslamiyet ve Türk Halk İnançları