Trabzon’da Yorgancılık ile ilgili olarak Cemal Çolak’tan derlenen bilgiler. Trabzon’da Yorgancılık Mesleği hakkında bilgiler.
- Derleyen: Funda Turt
- Derleme yeri ve tarihi: Maçka/Trabzon, 22.04.2004
- Kaynak kişi: Cemal Çolak, Maçka/Trabzon doğumlu, lise mezunu, yorgancı.
- Mesleği kaç yıldır yaptığı: 1986’dan beri yapmaktadır.
- Mesleği kimden öğrendiği: Ağabeyinden öğrenmiştir.
- Mesleği kimlere öğrettiği: Çırak yetiştirmiştir. Şu an çırağı bulunmamaktadır.
Yorgan Yapımında Kullanılan Malzeme ve Araçlar
Trabzon’da yorganların içerisine isteğe göre pamuk, yün ya da elyaf yerleştirilir. Halk arasında en sağlıklı yorganların yün olduğu bilinir. Kullanılacak olan bu malzemenin seçimi, yorganı dikecek olan ustaya bırakılmışsa, Adana‘ da yetiştirilen koza pamuğu tercih edilir.
Yorgan dikiminde kullanılan malzeme iğnedir. iğne, dikilecek yorganın cinsine göre değişir. Bir ve iki numaralı iğneler kaba işler için kullanılır. Trabzon’da sık rastlanan düz yorgan dikiminde bir ve iki numaralar tercih edilir. Üç numaralı iğne ile ince işler yapılır.
Kullanılacak kumaş müşterinin seçimine bırakılır. En çok basma ve saten kumaşlar tercih edilir. Basma yorganlar, günlük kullanım içindir. Bu tür yorganlara Trabzon’da “düz yorgan” adı verilir. Saten yorganlar ise çeyiz için hazırlanır. Bunların yanı sıra kadife, atlas, ipek ve ketenden yapılan yorganlar da vardır.
iplik, kullanılacak kumaşın rengine göre değişir. Kumaş ve iplik aynı renkte olmalıdır. Makas, tebeşir veya kuru sabun, her modele göre değişen kalıplar ve yüzük kullanılan diğer malzemelerdir. Yüzük orta parmağa takılır ve iğnenin parmak uçlarını delmesi engellenir. Tebeşir, kumaş üzerine yerleştirilmiş olan modelin çizilmesinde kullanılır.
Yapım Aşamaları
Yorganlar iki çeşittir: Tek kişilik ve çift kişilik. Yorganların boyutları standarttır. Buna karşılık ölçüler müşteriye göre de değişebilir. Tek kişilik bir yorgan ortalama 1.60′ a 2.10, çift kişilik bir yorgan ise 1.85’e 2.15 ölçülerine sahiptir.
Yorganın eni boyundan daha geniştir. Dört köşe bir tahta, yorgan dikim alanı olarak kullanılır. ilk yapılacak iş, pamuğu yorgan dikimine hazırlamaktır. Pamuk atılır, sopalanır. Yorgan yüzü makinede dikilir. Dört köşe haline getirilen yorganın kenarlarına düz bir çizgi çekilir. Her model için bir kalıp vardır. Seçilen kalıp, kumaşın üzerine yerleştirilir. Kalıp üzerinden model, tebeşir ya da sabun yardımıyla kumaşın üzerine çizilir. Çizim bitince kalıp kaldırılıp, tebeşirle çizilen yerler iğne yardımıyla dikilir.
Yorganın üzerinde yer alan modeller çeşitli adlarla anılmaktadır. Örneğin fırıldak, gün, güneş, karanfil, yonca, kabak çiçeği, tavus kuşu, göçmen kuşları, lale, buket lale, menekşe, bülbül, kelebek, kırlangıç, tren yolu, pervane, mekik, şemsiye vb.
İşlemesiz olarak hazırlanan yorganlara Trabzon’da “düz yorgan” ya da “baskı” adı verilir. Düz yorgan, işlemeli yorganlardaki kenar çizgilerinin tekrarından meydana gelir.
Yorganların dikim süresi birbirinden farklıdır. Bir günde dikilebilecek yorgan olduğu gibi bir haftada dikilebilecek yorgan da vardır.
Meslekle İlgili Sorunlar
Günümüzde yorgancıların sayısı giderek azalmaktadır. Seri ve ucuz olarak üretilen hazır yorganlar daha çok tercih edilmektedir. Bu yüzden yorgan ustaları kendilerine mesleklerinin devamı için çırak bulmakta güçlük çekmektedirler.
Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Meslekler Kitabı, ( M. Öcal Oğuz, Emine Aydoğan, Nilgül Aytuzlar, Tuba Saltık Özkan