Türk destanları, türk tarihinin gidişine uygun olarak 4 daireye ayrılır: Saka destanı, Hun destanı, Göktürk destanı, Uygur destanı. Bunlar da, kendi içlerinde birtakım kollara daha bölünürler.
1. Saka destanı: Saka Türkleri’nin iki destanı vardır: Alp Er Tunga destanı. Şu destanı.
a. Alp Er Tunga destanı: Bu destanda, İ.Ö. VII. yy.’da İranlılar ile savaşan Saka Türkleri’nin hükümdarı Alp Er Tunga’nın (öl. İ.Ö. 624) serüveninin anlatıldığı tahmin ediliyor. Kâşgarlı Mahmut*’un (XI. yy.) Divanü lügat it-türk adlı yapıtında, Alp Er Tunga’nın ölümü üzerine söylenmiş bir sagu (ağıt) vardır. Fars şairi Firdevsi*’nin (934-1020) Şehname adlı mesnevisinde Alp Er Tunga, “Efrâsiyâb” adıyla anılmıştır.
b. Şu destanı: Bu destanda, iskender’ in Batı Türkistan’a yürümesi (İ.O. 330-327) üzerine, türk hükümdarı Şu’nun doğuya çekilmesi, iskender gittikten sonra yine Balasagun’a dönüp Şu şehrini kurması anlatılmıştır.
2. Hun destanı (Oğuz Kağan destanı): Bu destanda Hunlar’ın hükümdarı Oğuz (Mete, İ.O. 209-174) Kağan’ın doğması, evlenmesi, kağan (hakan) olması, Orta Asya’da türk birliğini kurması, ölümünden önce imparatorluğu oğulları arasında bölüştürmesi anlatılır.
Destanın konusu XIII. yy.’da uygur harfleriyle ve nesirle yazıya geçirilmiştir, için-\de manzum parçalar da vardır. ~
3. Göktürk destanı: Göktürkler’in de iki destanı vardır:
a. Bozkurt defanı: Bu destanda Göktürkler’in dişi bir bozkuıttan (totem, tanrı) türedikleri anlatılır. Konusu Çin kaynaklarında saptanmıştır.
b. Ergenekon destanı: Bu destanda, bir savaşta yenilen Göktürkler’in sığındıkları “Ergenekon” denen yerde dört yüz elli yıl kadar oturup çoğaldıktan sonra demir bir dağı delerek oradan çıktıkları ve büyük bir devlet kurdukları anlatılır.
Bu destanın konusu, ilhanlılar devri tarihçilerinden Reşidüddin’in (1248-1318) Câmi üt-tevârîh adlı farsça yapıtında yazıya geçirilmiş; oradan yararlanan Ebül-gazi Bahadır Han*’ın (1605-1663) Şecere i türk adlı kitabında da anlatılmıştır.
Destanda, Güney Hunlar’a yenilen (İ.S. 93) Kuzey Hunlar’dan bir kısmının Altay dağları yöresinde saklanıp orada demircilikle uğraşmalarının, sonraları yönetimi altında yaşadıkları Aparlar’a (Avarlar) karşı 459 yıl sonra ayaklanarak bağımsızlığa kavuşup Göktürk devletini kurmalarının izleri görülmektedir.
4. Uygur destanı: Uygur Türkleri’nin iki destanı vardı:
a. Türeyiş destanı: Bu destanda, Hun hükümdarlarından birinin çok güzel iki k. zının bir erkek kurtla (totemle) birleşmesinden Dokuz Oğuz – On Uygurlar’ın Hunlar’dan geldiği yolundaki tarihsel olgunun izleri görülmektedir.
b. Göç destanı: Bu destanda Uygurlar’ ın Moğolistan’dan Çin’in Kansu eyaletine ve Doğu Türkistan’a göçleri anlatılmıştır